skanuj0007 (259)

98 Irena Sławińska

udziału muzyki w strukturze dzieła teatralnego. Jeszcze ważniejsza

—    i powszechniejsza! — sprawa to po prostu takie ukształtowanie słowa, zdania, frazy, by zostały przekazane ich walory sceniczne — emocjonalne Tfoniczne zarazem. Do sprawy tej jeszcze wrócimy.

Na czym oprzeć postulowane tu badania nad kształtem teatralnym dramatu? Czy kształt ten można istotnie opisać w sposób ścisły, odpowiedzialny? Czy w próbach takich pozostaniemy jeszcze na terenie badań naukowych?

Oczywiście — jak zaznaczono wyżej — badać można tylko to, co jest w tekście: to zasadniczy wskaźnik metodyczny. W naszym wypadku tzw. tekst poboczny dramatu, didaskalia przede wszystkim, w nich bowiem zawiera się głównie ten zapis. Nie tylko jednak! Zestawiając pierwotną i późniejszą redakcję Fantazego widzimy, że Słowacki wykreślił pierwotny opis ogrodu na początek II aktu. Czy usunął go jednak ze swoich planów poety-inscenizatora własnych sztuk? Bynajmniej! Przerzucił go tylko do dialogu, mianowicie do kwestii Stelli w I akcie. W równej mierze więc może nam posłużyć każda partia tekstu w zadaniu, które podejmujemy. Wycofajmy nawet rozróżnienie: tekst główny — tekst pobocz-n y. Wszystko jest tekstem głównym i zasadniczym w dramacie, gdyż podobnie jak świat poetycki — i kształt teatralny wyraża się przez wszystko.

Ale do odczytania kształtu teatralnego nie wystarcza oczywiście nawet najbardziej wnikliwa analiza tekstu: niezbędna jest znajomość dziejów teatru. Dopiero historyczna wiedza o teatrze w danej epoce da nam klucz do dzieła, pozwoli odtworzyć kategorie teatralne, którymi myślał twórca. Dostateczną argumentację metodologiczną na rzecz takich studiów przynoszą — pośrednio — prace Zbigniewa Raszewskiego; wynika z nich także przydatność badań nad doświadczeniami teatralnymi poetów. Znajomość tych doświadczeń upewni nas dopiero, jaki to teatr, jakie konwencje znał i stosował twórca dramatu.

Czy z analizy wizji inscenizacyjnej (czy kształtu teatralnego) wolno badaczowi dramatu zrezygnować? Czy wolno — tradycyjnie — zatrzymać się tylko na pewnych elementach tekstu? Odpowiedzmy słowami doskonałego znawcy dramatu, H. D. F. Kitto: „Sztuka dramatyczna nie polega jedynie na języku, język jest tylko jednym — i to nie najważniejszym

—    z jej środków wyrazu. Inne środki wyrazu — to oczywiście dramatyczny splot sytuacyj i postaci, konstrukcja czasowa zdarzeń, gestyka, ogólny ton, efekty wizualne i wiele podobnych rzeczy. Przy wielkim stopniu wewnętrznej integracji dramatu nie ma już w nim zbędnych ornamentów, są tylko czynniki, których dramaturg używa dla przekazania swych intencyj. Niektóre z tych środków realizuje dopiero przedstawienie teatralne, gdzie odtwarza je i dopełnia reżyser i aktor; i oni zresztą mogą się mylić. Mimo wszystko najbardziej zasadnicze środki wyrazu — te, które możemy zaliczyć do struktury i stylu — są dostępne percepcji krytyka o normalnej wrażliwości. Jeśli zaś krytyk ich nie uwzględnia, lecz świadomie »trzy-ma się tekstu«, zaniedbuje część materiału badawczego; takie zaś postępowanie nie jest już naukowe” ⁴⁵

Teza angielskiego badacza brzmi rygorystycznie: musimy takie zadania podjąć. Inna rzecz, że zobowiązują nas one dodatkowo do gruntownych studiów teatrologicznych. Badacz dramatu nie może się jednak od tego poznania uchylić!

W pełnym, monograficznym studium dramatu winno się znaleźć miej sce i na jego dzieje sceniczne. Nie tylko ze względu na obowiązek historyka literatury, na konieczność zapisania dziejów recepcji, lecz po prostu dla pełniejszego odtworzenia wszystkich potencjalności tekstu w zakresie kształtu teatralnego i w zakresie znaczeń; dzieje sceniczne stanowią tu bowiem sprawdzian niezmiernie cenny. Oczywiście studia tego typu, wymagające wszechstronnego przygotowania, pożyteczne są i z wielu innych względów, które tu pomijamy, podnosząc tylko ich wagę dla poznania samej struktury dzieła literackiego.

6. STRUKTURA SŁOWNA DRAMATU

Na.innym miejscu spróbowano już podsumować dotychczasowe bada-ula nad językiem dramatu i wskazać na główne ich kierunki⁴⁶. Zatrzymamy się tu tylko przy dwóch sprawach; 1. szczególnej funkcji języka w dramacie i 2. konsekwencji związanych z jego charakterem języka m ó w i o-n e g o (langage parle). Wydaje się bowiem, że w ten sposób zbliżymy się do istotnych znamion struktury słownej i praktycznych zadań badawczych.

Prof. Roman Ingarden⁴⁷ specyficzność tego języka wyjaśniał podwójną funkcją, jaką spełnia: jest zarazem środkiem komunikacji między posta-tiami i sposobem komunikacji autora ż widzem. Kwestie postaci mają do-Ntarczyć widzowi ekspozycji, w ogóle wszelkich informacyj potrzebnych do pełnego odbioru sztuki i nie przekazanych innymi środkami natury pozasłownej. Z tych dwóch służebności — podkreśla prof. Ingarden — wynikają wszystkie konsekwencje w zakresie struktury;

Wypowiedź dramatyczna ma istotnie wiele funkcyj do spełnienia, fun-i kryj bardzo różnorodnych i złożonych: obsługuje proces dramatyczny, zda-i zeniowość dramatu, prezentuje postaci, przekazuje tezy. Słowo współdziała stale w budowaniu wszystkich planów dramatu. Na niektóre z powiązań słowa z innymi elementami zwracano już od dawna uwagę w pracach badawczych: na związki ze zdarzeniami, na funkcje ekspozycyjne, na kontrowersyjne dialogi itp. Nieraz analiza tekstów pokazywała cha

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
skanuj0008 (249) 100 Irena Sławińska rakteryzacyjną rolę dialogów i monologów w zakresie prezentacji
skanuj0009 (227) 102 Irena Sławińska kontekstów — takiej wiedzy o.całej epoce, jej stylu, dramaturgi
skanuj0005 (305) 94 Irena Sławińska hier)? Czy w dramacie religijnym nie znaczy, że Bóg jeszcze czek
Irena Sławińska Główne problemy struktury dramatu -strukturę dramatu można badać w różnych przekroja
51480 skanuj0004 (330) 90 Irena Sławińska Postaci dramatu różnicuje nie tyle zespół cech charakteru,
skanuj0003 (341) 88 Irena Sławińska tendencję — do rozszerzenia zasięgu tego terminu — obserwujemy w
PTDC0084 283 "Struktura dzieła teatralnego") analizując możliwość odczytania zawartego w t
PTDC0084 283 "Struktura dzieła teatralnego") analizując możliwość odczytania zawartego w t
87833 PTDC0084 283 "Struktura dzieła teatralnego") analizując możliwość odczytania zawarte
87833 PTDC0084 283 "Struktura dzieła teatralnego") analizując możliwość odczytania zawarte
skanuj0002 (355) Irena Sławińska ły utwór, kompozycję sceniczną (ściślej: kompozycję poszczególnych

więcej podobnych podstron