str64

E. Bnjkiewlcz-Grotwwkii.Z. Mikulski Hm/mhtgki o/tOinu Wur*zawn 2005 ISBN S3-OI-H579 X. O by WN PWN 21)05

Rys. 61. Typy podłużnych profili rzek (schematy);

a - profil wklęsły, b prostoliniowy, c - wypukły, d - schodkowy

S> Hydrologia ogólna - Elżbieta Bajkiewicz-Grabowska, Zdzisław Mikulski - iLibrary Reader

Wyrażamy go liczbą niemianowaną lub w promilach. Średni spadek rzeki (7_it), a częściej doliny rzecznej, jest to iloraz różnicy wysokości pomiędzy źródłem rzeki a jej ujściem - H_ut) i całkowitej długości rzeki (rys. 60)

4 =

Spadek podłużny rzeki ma postać krzywej z coraz bardziej zmniejszającą się jego wartością wzdłuż biegu rzeki. W niektórych odcinkach dojrzałych koryt rzecznych zaznaczają się duże załamania spadków; większe tworzą wodospady, mniejsze - progi. Załamania spadków mają często regionalne nazwy, np. katarakty Nilu, porohy Dniestru.

Wydziela się następujące podstawowe typy podłużnych profili rzek:

1) profil równowagi, krzywa wklęsła, bardziej stroma u źródeł i wyrównana bliżej ujścia. Ten typ profilu jest charakterystyczny dla większości rzek świata (rys. 6la);

2) profil prostoliniowy, odznacza się mniej więcej wyrównanym spadkiem wzdłuż biegu rzeki (rys. 61b). Ten typ profilu często mają małe cieki;

3) profil wypukły, zbliżony kształtem do krzywej parabolicznej; mały spadek w górnym biegu rzeki, natomiast duże spadki w biegu dolnym (rys. 6lc);

4) profil schodkowy, odznacza się kolejnym występowaniem odcinków z małym spadkiem i dużym, niekiedy w formie wyraźnych stopni (rys. 6Id).

W profilu podłużnym dużych rzek wydziela się charakterystyczne odcinki (biegi): górny, środkowy i dolny (rys. 60).

Bieg górny odznacza się dużym spadkiem, dużą prędkością wody i intensywną erozją denną, dzięki której koryto rzeki jest głęboko wcięte w podłoże (rys. 62): niekiedy wydziela się dodatkowo bieg górski (rzeki górskie) lub bieg źródliskowy (rzeki równinne), na którym następuje wyraźne ukształtowanie się koryta rzecznego.

W biegu środkowym spadek zwierciadła wody i prędkości wody ulegają zmniejszeniu. maleje erozja denna na rzecz erozji bocznej prowadzącej do powstawania zakoli; dolina staje się szersza (rys. 62), rzeka może zmieniać koryto podczas wezbrań, transportuje materiał przyniesiony wodą z górnej części dorzecza.

©

&

(J