KSZTAŁT

4

Ryt. 42

i ostateczny, zdecydowany kształt. Przybiera najprostszą możliwą strukturę, zgodną z danym bodźcem.

Regułę podpowiada rycina 43. Kiedy kwadrat (a) podzielimy na pól, cały wzór będzie dominował nad częściami, ponieważ symetria kwadratu 1 : 1 jest prostsza, aniżeli kształty dwóch prostokątów o proporcjach 1 :2. Równocześnie potrafimy jednak bez większego wysiłku wyróżnić obie połówki. Jeżeli teraz podzielimy w podobny sposób prostokąt (b), mający proporcję 1:2- figura rozłamie się, ponieważ prostota dwóch kwadratów przeciwstawi się skutecznie mniej zwartemu kształtowi całości. Z drugiej strony, gdybyśmy chcieli otrzymać prostokąt szczególnie spoisty, moglibyśmy zastosować zasadę złotego podziału (prostokąt c), według której dłuższy, poziomy bok pozostaje w takim samym stosunku do boku krótszego, pionowego, jak suma obu do dłuższego. Właśnie ta proporcja 1 : 0.618 uważana jest tradycy jnie, a także ze względów psychologicznych, za szczególnie zadowalającą, łączy bowiem jedność z dynamiczną różnorodnością. Stosunek całości do części i części do całości jest taki, że całość dominuje nie zagrożona rozłamem, ale równocześnie części zachowują pewną samodzielność. ^

X

_A 2 - 0-4 G (J-

0/

c

Ryt. 43

to.

CL

Gdy podział zależy od prostoty całości w porównaniu z prostotą części, stosunek tych dwóch czynników możemy badać zmieniając konfiguracje części o niezmiennych kształtach. Na rycinie 44 przechodzimy od maksymalnej spoistości kształtu krzyża do wzoru, którego części zupełnie się ze sobą nie wiążą. W dwóch przykładach środkowych dostrzegamy również wyraźne napięcie wzrokowe: większa prostota i odpowiadający jej spadek napięcia pojawiłyby się wtedy, gdyby paski odsunęły się od siebie albo na bok, albo w wymiarze głębi (i rzeczywiście oba paski wyglądają tak, jakby leżały na nieco innych płaszczyznach). Napięcie to