wstęp do teorii polityki img 193

183

narzucanymi z zewnątrz, zwłaszcza w sytuacji, gdy godzą one w interes państwa. Często jednak państwa wybierają swoje role międzynarodowe spośród ról narzucanych im przez środow isko.

W przypadku państw możemy także wyróżnić kryterium efektywności roli”. W tym przypadku dzielą się one na role deklarowane i realizowane rzeczywiście. Role deklarowane nie zawsze pokrywają się z rolami realizowanymi w praktyce. Fałszuje to obraz polityki zagranicznej państwa, ale ułatwia realizację celów ukrytych lub nic cieszących się poparciem środowiska międzynarodowego.

Według kryterium terytorialnego zasięgu roli możemy mówić o rolach globalnych, regionalnych i lokalnych¹⁸.0 możliwości realizowania ról o większym zasięgu decyduje głównie potencjał państwa w dziedzinie, jakiej dotyczy rola. Właściwie każde państwo realizuje jakieś role lokalne lub regionalne. Na formułowanie i realizację ról globalnych mogą sobie pozwolić głównie państwa o dużym potencjale ekonomicznym, chociaż, doraźnie role takie spełniać mogą też państwa o niewielkim potencjale, ale bardzo aktywne politycznie.

Ziemowit J. Pietraś przy podziale ról międzynarodowych stosuje także kryterium stosunku do rzeczywistości międzynarodowej. Według tego kryterium role dzieląsię na rewolucyjne, innowacyjne, konserwatywne i reakcyjne³’.

Najbardziej rozpowszechnionym kryterium podziału ról międzynarodowych jest kryterium przedmiotowe. Wyróżnić tuniożna role polityczne, ekonomiczne, kulturowe, rniliLame, ideologiczne i inne, wyznaczone na podstawie różnych płaszczyzn działalności państwa. Intensywność ról państwa na różnych płaszczyznach jego polityki zagranicznej może być różna w zależności od jego specyfiki, położenia, potencjału czy rozmiaru.

Warto leż zwrócić uwagę na wprowadzony do nauki przez Hansa Mor-genthau podział ról międzynarodowych państwa na podstawńe kryterium intencji roli. Wyróżnił on role mające na celu utrzymanie siły, wzrost siły czy demonstrowanie siły, prowadzące do status ąuo, imperializmu czy prestiżu. K lasyfikacja ta jako główny wyznacznik roli stawia kategorię siły (pawer) państwa, co ogranicza jej zastosowanie do państw niezaangażowanych i neutralnych. W odniesieniu do tego podziału role międzynarodowa można ułożyć w trzy' główne, przecinające się nawzajem kontinua, które można opisać jako zadowolonc/niezadowolonc, ak-tywne/pasywme oraz silne/słabe”.

Jednąz najbardz.iej rozbudowanych klasyfikacji ról międzynarodowych opartych na empirycznych badaniach przedstawi! Kalevi Holsti³¹. Na podstawie analizy oficjalnych deklaracji przedstawicieli 72 państw z lat 1965-1967 wyodrębnił on 17 głównych typów ról międzynarodowych. Klasyfikacji dokonał

²¹ Pietraś, Pojecie i klasyfikacja..., s. 36.

²⁵ Ibidem.

¹⁹ Ibidem.

^3C Klasyfikacja przedstawiona za: Franke), op.ciL, s. 84. ³¹ Holsti, op.cit., s. 13-28.