IMGp47 (5)
98 JACEK KAWAŁEK
więc także łacińską trawestację pierwotnie bizantyńskiego tematu Mądrość buduje swoją świątynię1.
ZAGADNIENIE PIERWOWZORU
W ikonograficznej spuściźnie sztuki bizantyńskiej nie udało się dotychczas odnaleźć konkretnych prototypów kompilacji stanislawowsko-trzcinickiej czy to w sferze teologicznego konceptu, czy to w zakresie schematu ikonograficznego. Nie oznacza to, że takie prototypy nie istnieją na gruncie sztuki wchodniej2. Poczynając od konstantynopolitańskich kościołów Świętych Apostołów i Hagia Sophia ukształtował się luźny kanon ikonografii maryjnej i sozologicznej, zgodnie z którym w nadłuczach między pendentywami rozmieszczano medaliony z odpowiednimi popiersiami, między którymi powtarzają się popiersia Matki Boskiej, Joachima i Anny. Pojawiały się również sceny z życia Joachima i Anny3, Jednoznacznie soZologicznym tematem bizantyńskim, typowym dla sztuki serbskiej4 jest wyobrażenie Mądrości Bożej (dokładnie: pramądrości) budującej swoją świątynię. Jest ono zaliczane do cyklu o tajemnicy wcielenia5.
U; 31. Oddawanie czci ikonie, fresk na ścianie nawy kościoła pw. św. Dymitra w Markowym Monastyrze, ok. 1374 r. (wg Christophera Waltera). Repr. L. Tomaka
Można jednak mówić o pośrednich związkach omawianego obrazu z wschodnimi „niesofistycznymi” tropami ikonograficznymi. Na szczególną uwagę zasługuje cykl akatystyczny zrealizowany w cerkwi św. Dymitra w Markowym Monastyrze koło Skopje, a więc w kręgu sztuki macedońskiej. W kompozycji zatytułowanej Oddawanie czci ikonie odnajdujemy zręby tego samego schematu kompozycyjnego, jaki pojawia się na obrazach z Trzcinicy i Stanisławowa76. Malowidła z Markowego Monastyru są typowe dla malarstwa bizantyńskiego końca XIV stulecia. Od tej pory mogły też oddziaływać na sztukę Bałkanów i Podkarpacia. Może echem takiego oddziaływania są XVII-, XVIII- i XIX-wieczne obrazy ze Stanisławowa, Trzcinicy, Głogowa Małopolskiego oraz Kotania, w których dopatrujemy się „cytatów” schematu kompozycyjnego Oddawania czci ikonie. 6 7 8 9 10 11
I. Kopeć, Godzinki [w:] Encyklopedia Katolicka, L V, Lublin 1989, szp. 1238; V. N. Lazar e v, Istoria vizantijskoj iiwpisi, Moskva 1986, s. 323; „Początek”, stan początkowy, o którym wspomina Ewangelista (J 1,1), poprzedzający decyzję Stworzenia. O owym „początku" mówi także Księga Rodzaju (1,1), gdzie jednak jest on równoznaczny z momentem stworzenia nieba i ziemi. Ziemia (po jej stworzeniu) charakteryzuje się bezładem i bezmiarem, pustkowiem oraz ciemnością (Gen. 1,2). Ducb Boży unosił się nad wodami. „Początek” pojawia się także w Księdza Przysłów (8,23), gdzie znajdujemy ważne sprecyzowanie „chronologiczne”, a mianowicie informację, iż „początek* miał miejsce nim ziemia powstała.
n W trakcie dotychczasowych poszukiwań odnaleziono motywy sofiologiczne nie związane z ikonografią interesującego nas obrazu, a mianowicie wyobrażenie Św. Sophii, występujące w kijowskiej Cerkwi Sofijskiej wraz w wyobrażeniem Świętej Nadziei i Św. Mikołaja, a więc będące odpowiednikiem zachodniego wyobrażenia Św. Zofii (V. N. Lazarev, op. cit. s. 79). Popularnym wyobrażeniem był Chrystus jako źródło Mądrości oraz Mądrość Ojców Kościoła (Ch. Wa 11 c r, op. cit., s. 128 n.). Idee sofiologiczne pojawiały się (kościół św. Apostołów w Konstantynopolu) w kontekście nauki o dwóch naturach Chrystusa: boskiej i ludzkiej (V. N. Lazarev, op. cit., s. 37). Do XIV stulecia brak było w malarstwie samodzielnych wyobrażeń Mądrości Bożej.
n V. N. L a z a r e v, op. cit., ss. 77,78-79,92,111,138.
u Tamże, s. 258.
W cerkwi Matki Boskiej Periblepty w Ochrydzie występuje ono wraz z Zaśnięciem, Chrystusem jako Aniołem Stróżem, Stworzeniem żywiołów. Bezkrwawą ofiarą, Snem Nabuchodonozora i Drabiną Jakubowi). (Tamże, s. 258 przypis 134), Także w kopule klasztoru Milandar na Atos występuje Mądrość Bota wznosząca swoją świątynię (Tamże, s. 259 przypis 157). Występuje ono także w cerkwi Matki Boskiej w Gracjanicy, gdzie towarzyszą jej: Drzewo Jessego, Wizja Piotra Aleksandryjskiego, Arka Przymierze z Aronem i Mojżeszem, Eliasz na pustyni (Tunżc, s. 260 przypis 161). W cerkwi Zbawiciela w Dcczanach występuje niezależnie od cyklu akatystycznego. Spotykamy je także w Gruzji w cerkwi Zbawiciela Przeobrażonego w Zarzmie, gdzie występuje m.in. obok wyobrażenia śpiącego Emmanuela.
Freski z Markowego Monastyru były, być może, wzorowane na tzw. Psałterzu Serbskim (Cod.
Slav. No 4). Zachodzi pytanie, czy w Psałterzu Serbskim, lub w cyklu akatystycznym z Markowego
Monastyru, można odnaleźć albo wyobrażenie &v. Łukasza malującego ikonę Madonny, albo też zgo
ła wyobrażenie Boga Ojca malejącego Madonnę? Sprawdzenie hipotezy o ewentualnych związkach
interesujących nas obrazów z freskami Markowego Monastyru, względnie z ikonografią akatystycz-
ną, wymaga przeprowadzenia szczegółowych badań.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
98 Jacek Sójka Kolejnym ważnym wydarzeniem, które miało miejsce jeszcze tego samego roku, było złoże
Pozytywizm 219 Avenarius daje wyraz przekonaniu, że każda nauka, a więc także logika i teoria poznan
test1 2 (2) ^fs)jaki element stwardniałego zaczynu cementowego, a więc także betonu, jest głównie od
IMGp40 (5) 84 JACEK KAWAŁEK D. 29. Panna Mądra — Alegoria Niepokalanego Pocięcia, olcj/plótno, aplik
IMGp49 (6) 102 JACEK KAWAŁEK nie się wielu różnych schematów ikonograficznych i kompozycyjnych. W pr
IMGp50 (6) JACEK KAWAŁEK U. 33. Alegoria Niepokalanego Poczęcia, olej/plótno, koniec XVII w., Opole,
Podstawiając (2) do (1) otrzymujemy u = C(l+———) t-t/ a więc także \_uc+CDT-Tr Wykres 1/U(T)
22026 IMGp42 (6) 88 JACEK KAWAŁEK w XVII wieku, ale apogeum osiągnął ten zwyczaj w 1, połowie XVIII
[15] Prawo rzymskie jako podstawa projektów kodyfikacyjnych 61 a więc także i określenia dla rodzimy
IMGp43 (6) 90 JACEK KAWAŁEK przed rozdzieleniem światła i ciemności. Z tej zapewne przyczyny obraz s
IMGp51 (6) 106 JACEK KAWAŁEK czyną papiestwa, ożywiono kult Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maty
50 MATEUSZ WERNER mości artysty, który spostrzega, iż jego twórczej obserwacji (a więc także możnośc
więcej podobnych podstron