Kompendium Wiedzy geografii26

EFEKT DOMINA

Termin ten ilustruje sposób spodziewanego rozprzestrzeniania się konfliktów. Do jego spopularyzowania szczególnie przyczyni! się Z. Brzeziński (1990).

Efekt domina (lub teoria domina) — koncepcja zakładająca, żc upadek państwa niekomunistycznego i powstanie w jego miejsce państwa komunistycznego prowadzi do upadku rządów niekomunistycznych w sąsiednich krajach. Teorię domina wysunął prezydent USA Harry Truman na usprawiedliwienie wysłania w latach czterdziestych pomocy wojskowej dla Grecji i Turcji. Koncepcja ta była później wykorzystywana w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych w polityce amerykańskiej wobec krajów Azji Południowo-Wschodniej.

Możliwość rozszerzenia się konfliktu, na zasadach domina, jest wysoce prawdopodobna, kiedy struktura etniczna, wyznaniowa oraz kulturowo-językowa na obszarze objętym konfliktem jest podobna do struktury na terenach sąsiadujących. Bezpośrednią przyczyną zwiększającą prawdopodobieństwo zaistnienia konfliktu jest poczucie bardzo silnej solidarności społecznej z cierpiącymi, należącymi do tej samej grupy clno-kulturowej sąsiadami, którym należy się „braterska" pomoc. Dużą rolę inicjującą efekt domina przypisuje się też uciekinierom ze strefy konfliktu.

Niebezpieczeństwa spowodowane efektem domina wiązane są między innymi z rozpadem bloku sowieckiego oraz zwiększającymi się w Europie wpływami fundamentalizmu religijnego, głównie islamskiego. Świadczą o tym m.in. wydarzenia na Bałkanach i w Kaukazie oraz działalność grup terrorystycznych w zachodnich metropoliach. (Patrz, hasła: Geopolityczne doktryny. Profilaktyka konfliktów).

EGZOGENICZNY, ENDOGENICZNY

Wyrazy łacińskiego pochodzenia oznaczające: egzogeniczny — „pochodzący z zewnątrz", endogeniczny — „pochodzący z wewnątrz, miejscowy". W naukach geograficznych, a także w socjologii są one coraz częściej traktowane jako synonimy pojęć antochtonizm i allochtoniz/n.

W geografii fizycznej procesy kształtujące rzeźbę terenu mają zarówno charakter zewnętrzny — egzogeniczny. np. działalność człowieka, czynniki atmosferyczne — jak i wewnętrzny — endogeniczny, np. działalność wulkaniczna, mchy górotwórcze itp.

Z kolei w socjologii kultura stworzona na innym obszarze I przeniesiona do danego miejsca określana jest jako cg-zogeniczna. w odróżnieniu od kultury miejscowej — cn-dogenicznej.

Należy jednak zaznaczyć, że terminy „egzogeniczny”

I „endogeniczny” są szerzej wykorzystywane przede wszystkim w geografii osadnictwa, szczególnie w teorii bazy ekonomicznej miasta (regionu), dla określenia charakteru występujących tam działalności społeczno-ekonomicznych. Zlokalizowane w mieście działalności dzielą się na dwie kategorie: egzogenicznc. które powstają i istnieją głównie w celu zaspokojenia potrzeb rynków zewnętrznych, oraz endogcniczne — służące przede wszystkim własnym mieszkańcom.

W geografii politycznej pojęcia te stosowane są dla wyróżnienia zjawisk i procesów, których źródła są zewnętrzne lub wewnętrzne. Dla przykładu konflikt polityczny może mieć charakter egzogeniczny (wówczas czynnikiem stymulującym jest inne państwo) lub endogeniczny. kiedy jego inicjacja wynika z wewnętrznych różnic politycznych, religijnych i etnicznych. (Patrz hasła: Autochtonizm. Allochtonizm).

EKUMENA

Słowo pochodzące z greckiego oikournene, określające przyswojone przez ludzi obszary i równocześnie wykluczające terytoria zasiedlone przez barbarzyńców.

W późniejszych czasach terminem tym określano wszystkie tereny nadające się do zasiedlenia, ziemie nic zamieszkane nazywano anekumeną, a terytoria w małym stopniu spełniające warunki wymagane dla życia człowieka — subekumeną.

Ekumcna powiększyła się po odkryciach terenów Nowego świata, Australii i wysp Oceanu Indyjskiego oraz Pacyfiku.

35

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
10955426?0326850692274?87363396185196716 o Baćvarov M.. Kompendium wiedzy o geografii politycznej i
Kompendium Wiedzy geografii92 Odległość jest rozumiana wielorako, stąd możemy ją odnieść między inn
Kompendium Wiedzy geografii23 CZYSTKA ETNICZNA Jest pewnym działaniem władzy (formą polityki społec
80776 Kompendium Wiedzy geografii69 OFFSHORE Termin ten (ang. offshore, „przybrzeżny”) oznacza dzia
Kompendium Wiedzy geografii43 znaniowych, a także w państwach totalitarnych (efekt „dżihadu kulturo
Kompendium Wiedzy geografii50 /. państw wprowadzają specjalny termin, tzw. „strefę połowów", k

więcej podobnych podstron