Obraz0 (19)

Rozdział 8. Wskaźniki pozycji społecznej

wany na podstawie obserwacji i pogłębionych wywiadów. Kolejnym etapem było skonfrontowanie tych danych z wynikami pomiarów ilościowych.

Konstruując ISC, Warner uwzględnił sześć cech: wykonywany zawód, wielkość i źródło dochodów, rodzaj domu, dzielnicę zamieszkania i poziom wykształcenia jednostek. Każdą z nich podzielono na siedem kategorii tworzących hierarchię i przypisano im wartości liczbowe. Jeżeli chodzi o zawód, do najwyżej usytuowanej kategorii zaliczono wielkich właścicieli i elitę professions, a następnie specjalistów średniego szczebla, szeregowych pracowników umysłowych, drobnych właścicieli oraz robotników wykwalifikowanych, półwykwalifikowanych i niewykwalifikowanych. Na 7-punktowej skali źródła dochodów najwyżej umieszczono odziedziczone bogactwo, a dalej - bogactwo uzyskane z dochodów z pracy, zyski, wynagrodzenia (salaries), zarobki (wages), prywatne i publiczne zasiłki, a na samym dole dochody określone mianem niewzbudzających szacunku (non-respectable). Status domu oceniany był na podstawie jego zewnętrznych cech, takich jak wielkość, jakość utrzymania, odległość od innych budynków, wielkość i stan trawnika. Tworząc ranking dzielnic zamieszkania, wzięto pod uwagę prestiż, wygląd i „dobre sąsiedztwo". Wykształcenie zoperacjonalizowano w postaci siedmiu kategorii uszeregowanych od wyższego przez średnie aż do kategorii osób, które ukończyły najwyżej trzy klasy, a dochody tworzyły hierarchię siedmiu przedziałów uporządkowanych ze względu na wielkość.

Następnym krokiem było testowanie trafności. W tym celu przeanalizowano korelacje między usytuowaniem respondentów na każdej ze skal a ich pozycją w hierarchii ustalonej na podstawie „ocenianego uczestnictwa". Na tym etapie zrezygnowano z poziomu wykształcenia i dochodów, które okazały się najsłabszymi korelatami ogólnej pozycji. Ostateczna wersja ISC obejmowała więc: wykonywany zawód, źródło dochodów, dzielnicę i rodzaj domu. Jak wykazała analiza regresji, najistotniejszym wyznacznikiem generalnego statusu był zawód, niższą ale podobną rangę miały źródło dochodów i rodzaj domu, a stosunkowo najmniejszą rolę odgrywała dzielnica zamieszkania. Na tej podstawie przypisano im wagi: zawód otrzymał wagę 4, dochody i rodzaj domu - 3, a dzielnica 2. Posługując się ISC na etapie analiz, wystarczyło przemnożyć wartości uzyskane na każdej ze skal przez badane osoby przez odpowiednią wagę i dodać. Suma wartości była dzielona przez sumę wag, tj. 12 - wyznaczone tą metodą punktacje ISC zawierały się w przedziale od 1 do 7 (Warner, Meeker, Eells 1960:182). Index of Status Characteristics charakteryzował się wysoką rzetelnością trafnością, standaryzacją i był łatwy do zastosowania w badaniach. Miał prawie wszystkie cechy dobrego wskaźnika i jedną istotną wadę - ograniczenie do małych osiedli i miast ze względu na nieporównywalność informacji dotyczących dzielnicy zamieszkania i domu.

Osiągnięcia metodologiczne tych przedsięwzięć badawczych przeszły już do historii. Ważne jest to, że zdominowały one analizy nad stratyfikacją do połowy lat pięćdziesiątych, stały się polem eksperymentów i wytyczyły kierunek dalszego rozwoju. Z innych znanych dokonań warto wymienić lndex of Social Position, którego autorami byli Hollingshead i Redlich (1958). Zastosowali go w badaniach zrealizowanych w New Haven w Nowej Anglii, (siedziba uniwersytetu Yale). ISP był wypadkową pozycji zawodowej i wykształcenia jednostek. Kenkel, w bada-104 niach przeprowadzonych w Columbus (Ohio), ustalał pozycję społeczną respon-

dentów na podstawie informacji o prestiżu zawodu, dzielnicy zamieszkania i wartości domu, nie tworząc z nich sumarycznego wskaźnika (Cuber, Kenkel 1954). Z kolei Lenski (1952), badając stratyfikację społeczną w Danielson, opierał się na ocenach wybranych ekspertów - przedstawiono im listę rodzin prosząc o ocenę pozycji w hierarchii statusu. Na etapie analiz Lenski dokonywał integracji tych ocen, przypisując badanym osobom punktacje na sumarycznej skali zawierającej się w przedziale od 0 do 100. W istocie rzeczy, był to okres żywiołowego rozwoju takich badań, z których prawie każde opierało się na nieco innych narzędziach pomiaru.

Dlaczego zawód?

8.2. Dlaczego zawód?

Różnica między obecnym i omówionym powyżej stanem posługiwania się wskaźnikami pozycji społecznej wynika z przestawienia się na badania realizowane na ogólnokrajowych próbach ludności. Pierwsze zaczęto realizować w Stanach Zjednoczonych w latach czterdziestych. Oczywiście chodzi tu o badania akademickie, już bowiem w latach dwudziestych prowadzono ogólnokrajowe badania opinii publicznej (ankiety pocztowe) przy prognozowaniu wyników wyborów, a jeszcze wcześniej - przed I wojną światową- rozpoczęto badania marketingowe. Ponieważ zakładano, że badania realizowane na próbach ogólnokrajowych odzwierciedlają parametry całościowego obrazu, pojawił się problem znalezienia wskaźnika przekraczającego bariery lokalne. Od początku naturalnym kandydatem był zawód, za którym przemawiały przesłanki teoretyczne, wyniki badań i argumenty związane z ekonomicznośdą wskaźników.

Zacznijmy od teorii. W analizach socjologicznych chodzi o uchwycenie centralnych ogniw rządzących zachowaniami jednostek. Niewątpliwie takim centralnym ogniwem jest zawód. Podziały zawodowe zarysowują się wyraźniej na pewnym etapie rozwoju, a mianowicie w systemach rynkowych, w których w zasadzie nie istnieją formalne blokady dostępu do pozycji dających możliwości zrobienia kariery. Każdy, komu na tym zależy, posiada kwalifikacje i odpowiednie zdolności, ma przynajmniej teoretyczną szansę na osiągnięcie sukcesu. Najważniejsze są pozycje związane z wykonywaniem określonych zawodów, ponieważ praca zawodowa zapewnia środki na utrzymanie, decyduje o możliwościach konsumpcyjnych, kształtuje osobowość i styl życia jednostek. Dotyczy to nie tylko osób pracujących, ale i osób pozostających poza rynkiem pracy, a mających jakiś zawód w przeszłości: zaczynając od emerytów i rencistów, kończąc zaś na bezrobotnych i gospodyniach domowych. W przeciwieństwie do społeczeństw stanowych, zawody są tym rodzajem pozycji, które muszą być osiągane indywidualnym wysiłkiem, na podstawie własnych umiejętności, treningu i wiedzy. Wyeliminowanie mechanizmów bezpośredniego „dziedziczenia" było impulsem, który wywołał masowe procesy ruchliwości i ukształtował główną płaszczyznę stratyfikacji społecznej. System zawodowy stał się więc jednym z tych instytucjonalnych ogniw, wokół których ogniskują się inne procesy.

Argumentów na rzecz słuszności tego poglądu dostarczyła funkcjonalna teoria uwarstwienia społecznego, sformułowana przez Davisa i Moore'a (1945) i podlegająca twórczym reinterpretacjom na gruncie analiz (Blau, Duncan 1967; 105