P1140715

przemiany Środowiska geograficzne*

KRZYSZTOF SZAMAŁEK

4 ha. Od lądu. od strony zachodniej była oddzielona płytką, ale doić sarg. ] (około 100 m) rynną jeziora, podobna odległość od lądu dzieliła wyspę ^ strony wschodniej. Wschodnie przewężenie Gopla w połowie dlugoki wysp, również charakteryzowało się niewielką głębokością. Wiodący w poprzei wyspy od czasów średniowiecza szlak komunikacyjny, łączący obydwa brzeg miał swoje uzasadnienie w morfologii tak wyspy, jak i dna obydwu ryruq jeziora. Z rozmieszczenia punktów osadniczych ludności kultury łużyckiej w tym rejonie można domniemywać, że rolę tą pełnił zapewne już w okresie halsztackim.

Pozostułc punkty osadnicze były usytuowane na południowych i wschód-nich dobrze nasłonecznionych stokach teras, w pobliżu dawnych i obecnych zatok Gopła, bądź w przypadku punktów usytuowanych wzdłuż Śmierji, w pobliżu jej dawnych rozlewisk, których powierzchnia mogła wynosić kilka, a nawet kilkanaście hektarów. Na szczególną uwagę zasługuje położenie największej liczącej około 6 ha osady w Łagiewnikach (stan. U 5/7). Usytuowana w południowej części dość rozległego wzniesienia (około 3$hu. w miejscu gdzie przepływająca Smiernia tworzy zakole z szerokimi rozlewiskami, obejmowała owe wzniesienie od strony południowej i zachodniej. Jak wynika | z morfologii terenu oraz analizy danych odnoszących się do ówczesnych stosunków wodnych, osada usytuowana była bezpośrednio nad jednym z takich rozlewisk. Tworzyło ono niewielkich rozmiarów jezioro o długości 2OO-350i J i szerokości 60-100 m. Charakter gleb zalegających w dolinie świadczy, i poziom wody kształtował się na wysokości 80,50 m npm. Kulminacja waiit-sienią znajduje się powyżej 8 m ponad doliną Śmierni. Teren opada stopniowo, przy czym im bliżej koryta, tym spadek terenu jest znaczniejszy. Z rozpb-nowania przestrzennego jam wynika, że osada zajmowała zarówno wyższe, jak i niższe partie terenu, dochodząc do linii brzegowej istniejącego m czas jeziora. W pobliżu podobnych rozlewisk znajdowały się również osady w Łagiewnikach (stan. Ł-4) i Polanowicach (stan. P-3). Podkreślić w tym miejscu trzeba, że każdy punkt osadniczy miał bezpośredni dostęp 4' wody. przy czym osady starano się lokować w miejscach, gdzie len dosąy był łatwiejszy. Wyjątek stanowi odosobniony punkt osadniczy w Zakopć (stan. Z-J) usytuowany w terenie stosunkowo płaskim w pobliżu nieisiw-jącego obecnie dopływu Śmierni.

Otoczenie poszczególnych punktów osadniczych wykazywało z reguły d« znaczne urozmaicenie. Uwzględniając wyniki badań nad rekonstrukcją da« sieci hydrograficznej oraz szaty roślinnej, najbliższy teren wokół osad, pb szcza tych usytuowanych wzdłuż brzegów Gopla, był stosunkowo zamknął)' a nawet trudno dostępny. Widać to wyraźnie w stosunku do puste* osadniczych znajdujących się w rejonie Kruszwicy i Racic (ryc. I). NajNiS) rejon osad u odległości 500-1000 m, stanowiący bezpośredni rejon eksploatuj gospodarczej, był otoczony płytkimi i zabagnionymi odnogami jeziora z # sowo podnoszącymi się w nich wodami. Jak się wydaje, również « tj*