PICT6295

196 WPROWADZENIE DO METODOLOGII BADAŃ PEDAGOGICZNYCH

zachodzić sytuacja taka, że zastosowana przez nas procedura badań odznacza się wysokim stopniem rzetelności, lecz nie gwarantuje wystarczająco trafnych wyników.

Dlatego też przy ocenie procedury badań pod względem jej trafności zaleca się m.in. posługiwanie się tzw. kryterium zewnętrznym. Przez kryterium to często rozumie się wyniki badań przeprowadzonych za pomocą metod badawczych, których trafność nie ulega wątpliwości. Składają się na nie także inne dowody potwierdzające lub nie trafność zastosowanej procedury badawczej. Mogą to być różnego rodzaju opinie uczniów, rodziców i nauczycieli nie zaangażowanych w badania lub też osobiste doświadczenia i obserwacje badacza wybiegające poza granice dokonanych badań. Tak na przykład wszelkiego rodzaju badania prognostyczne, dotyczące m.in. preorientaqi zawodowej, pozwalają na ich sprawdzenie pod względem trafności dopiero po długim czasie, tj. nie wcześniej zanim prognozy wysuwane w badaniach nie spełnią się lub nie zostaną potwierdzone (H. Schróder, 1974, s. 81).

Zarysowane wyżej cechy metod badawczych istotnie stanowią ważny punkt odniesienia dla ich właściwej oceny, a tym samym ich gruntownego przygotowania dla bliżej skonkretyzowanych celów badawczych. Aby wypracować procedurę badań dostatecznie obiektywną, rzetelną i trafną nie wystarczy - rzecz jasna - samo jej skonstruowanie, i to nawet według najlepszych wzorów opracowywania metod badawczych. Zachodzi konieczność tzw. badań pilotażowych, mających na celu sprawdzenie przynajmniej pod względem jednego kryterium ich poprawności metodologicznej. Przede wszystkim - jak się zdaje - pierwszeństwo należałoby oddać sprawdzeniu przygotowywanych narzędzi badawczych w zakresie ich rzetelności. Warto również pamiętać, iż właściwy dobór tych narzędzi i sposób konstruowania stosownie do badanego problemu wymaga szerokiej wiedzy metodologicznej, jak również praktycznych doświadczeń badawczych, a także - co już sugerowano - znajomości statystyki. Nieodzowną w tym pomoc stanowi - jak już wspomniano - umiejętność ope-racjonalizacji zmiennych, czyli nadawania im empirycznego sensu (por. E. Homowska, 1989, s. 61-96).

5. Dobór badanych osób

Po sformułowaniu problemów i hipotez łącznie z ustaleniem zmiennych i wewnętrzną weryfikacją, a także po dokonaniu wyboru lub skonstruowaniu narzędzi badawczych, nie wyłączając wskaźnikowania (operacjo-nalizacji) ustalonych wcześniej zmiennych, przystępuje się do następnego etapu badań pedagogicznych, tj. bliżej skonkretyzowanego doboru badanych osób. Pozornie może się wydawać, że ten etap nie ma większego znaczenia dla dalszego przebiegu badań. Łatwo można się o tym przekonać zwłaszcza wtedy, gdy dobór badanych osób został dokonany niewłaściwie. Przypuśćmy, że naszym zadaniem jest sprawdzić hipotezę, która zakłada wpływ określonej metody nauczania na aktywizowanie uczniów w procesach poznawczych. Wówczas badania przeprowadzone w tym celu w klasie złożonej przeważnie z najzdolniejszych uczniów w szkole niewątpliwie przesądza o potwierdzeniu naszej hipotezy. Natomiast inna sytuacja występuje wtedy, gdy nasze badania weryfikacyjne mają miejsce w klasie, której uczniowie nie wyróżniają się specjalnie od uczniów pozostałych klas lub też jest to klasa wyraźnie opóźniona pod względem ogólnych osiągnięć szkolnych.

Dobór badanych osób a rodzaj problemów i hipotez

Właściwy dobór badanych osób zależy w głównej mierze od rodzaju problemów, jakie zamierzamy rozwiązać i hipotez, jakie pragniemy zweryfikować. Jeśli na przykład celem naszych badań jest sprawdzenie skutecz-nośd metody nauczania jedynie w stosunku do uczniów najzdolniejszych - wówczas - rzecz jasna - najbardziej stosownym terenem badań będzie klasa wyróżniająca się w szkole dobrymi postępami w nauce. W takim wypadku byłoby dobrze poddać uczniów badaniom testowym, aby określić ich iloraz inteligencji lub poziom specjalnych zdolności. Potrzeba tego rodzaju badań istnieje także wtedy, gdy podejmujemy je wobec uczniów mało zdolnych lub leniwych. Dla przyszłych wniosków z badań nie jest przecież obojętne, czy badając uczniów „mało zdolnych" lub „leniwych", mieliśmy do czynienia z uczniami o zaniżonym ilorazie inteligencji. Może bowiem okazać się, że przypisywany im z góry brak zdolności lub posądzanie ich o lenistwo jest po prostu oczywistym nieporozumieniem.

Z powyższych powodów rzeczą niebagatelną w badaniach pedagogicznych jest dobór badanych osób. W przypadku badania klasy szkolnej są nimi przeważnie uczniowie i nauczyciele. Nigdy jednak na ogół nie obejmujemy badaniami wszystkich uczniów i nauczycieli danej szkoły.