Re exposure of DSC03244

Walim GnUw a Amazonkami inUrf a sarkofagu)

Mity przedstawiane przez poetów niekiedy bardzo się od siebie różniły, a wicie opowiadanych przez nich historii było ze sobą sprzecznych. Działo się tak dlatego, te kaldy autor miał dutą swobodę w wyborze i kształtowaniu wątków mitycznych, a nawet - zachowując określone ramy — mógł wymyślać ich własne wersje. Nie istniała bowiem iadna kanoniczna, obowiązująca wszystkich wersji opowieści o bogach i herosach. Dla poetów źródłem wiedzy o mitach była tradycja ustna. Nie oznacza to jednak, to wszystkie mity stały się literaturą, jakkolwiek do naszych czasów dotarły przede wszytkim wersje utrwalone przez poetów. Przekaz literacki nigdy nie był tet jedyną formą upowszechniania mitów, wiele z nich funkcjonowało bowiem tylko w formie ustnych opowieści przekazywanych z pokolenia na pokolenie.

Duża część mitów greckich miała ścisły związek ze sferą religii, chociaż me zawsze sam opis interwencji bóstw (czy szerzą) sił nadprzyrodzonych) wystarcza aby uznać mit za religijny. Nie ma jednak pełnej zgody wśród badaczy w określania szczegółowych kryteriów podziału mitów. Najczęściej przyjmuje się, te mitami religijnymi aą wszelkie „święte opowiadania” (gr. hieroi logoi), objaśniające sens określonych obrzędów i praktyk kultowych oraz te opowieści, które odnoszą się do praw rządzących światem ludzi i bogów. Według tej definicji mitami religijnymi będą wszelkie koamogonie, traktujące o powstaniu wszechświata, czy teogonie, opowiadające o narodzinach i genealogii bogów. Przykładem mitu religijnego jest również cykl opowieści poświęconych Demeter i Kom, dwóm boginiom z Eleuzis, mity te tłumaczą zarówno przyczyny zmian zachodzących w przyrodzie, jak i genezą misteriów nleuzyńakich.

Problemem od lat dyskutowanym przez badaczy różnych specjalności jest kwestia stosunku Greków do mitów. Czy Grecy wierzyli w mity? Odpowiedź na to pytanie musi być twierdząca, chociaż przedstawione uwagi o mitach w literaturze dowodzą, to Grecy nie podchodzili do nich zbyt rygorystycznie i nie traktowali tych opowieści jako „słowa bożego". Zawarty w mitach obraz świata mógł być przedmiotem krytyki, na co mamy wiele przykładów.

Pierwszymi krytykami mitów byli filozofowie i historycy. Na przykład Tukidydes negował przydatność mitów, ponieważ zawarte w nich opowieści były

niesprawdzalne. Jego zdaniem większość mitów była wytworem wyobraźni poetów i nie mogła służyć poznaniu przeszłości. Filozofowie kwestionowali natomiast zawarty w mitach antropomorfkzny obraz bogów obdarzonych wszystkimi ludzkimi przywarami. Ksenolanes z Kolofonu żyjący na przełomie VI i V w. p.n.e. wątpił, aby bogowie mogli być tacy. jak przedstawiają ich Homer i Hezjod, którzy .przybrali bogów w to wszystko, co wśród ludzi za hańbę uchodzi i wstyd przynosi: kraść, cudzołożyć i siebie nawzajem zwodzić oszustwem" (tłum. W. Ąp-pel). W IV w. p.n.e. największym krytykiem tradycyjnych mitów był Platon, który historie opowiadane przez poetów uważał za fałszywe i szkodliwe, ponieważ wprowadząją ludzi w błąd co do rzeczywistego sensu takich pojęć, jak bóg, dusza ludzka itp. Nie oznacza to jednak, te odrzucał on mity zupełnie, bowiem aby przekazać pewne treści ogólne, uciekał się do pomocy wymyślonych przez siebie przypowieści, którym nadawał formę mitu.

Filozofowie nie ograniczali się tylko do krytyki mitów, ale starali się je w jakiś sposób interpretować nąjczęściej poszukując w nich ukrytych znaczeń. Punktem wyjścia do tego typu rozważań było założenie, te twórca mitu mówi co innego (gr. allegona) niż chciałby w rzeczywistości przekazać. Twórcą tego nurtu był współczesny Ksenofanesowi Teagenes z Region i jego koncepcja niech posłuży nam za przykład.

Otóż napisał on utwór znany jako Alegorie hametyekie, gdzie znaleźć można informację, że walka bogów opisana w XX księdze Iliady jest symbolicznym starciem kosmicznych żywiołów (np. Apollo reprezentuje ogień, a Posejdon -wodę). Podobnie rzecz ujmowali stoicy, dla których Zeus był światłem, a Hera powietrzem i związek tych dwóch bóstw rozumiano jako symboliczne połączenie obu elementów.

Spekulacje filozofów odziaływujące na poglądy elit intelektualnych w niewielkim stopniu zmieniły tradycyjne rozumienie mitu, charakterystyczne dla kultury ludowej. Grecy przede wszystkim z mitów, często należących do tradycji ustnej, czerpali wiedzę o naturze bogów i genezie oraz znaczeniu obrzędów religijnych. Poza literaturą funkcjonowały różnego typu opowieści związana z konkretnymi obrzędami czy miejscami kultu, objaśniąjące rodzaje ofiar itp.

Literaturze natomiast przypadła szczególna rola w kształtowaniu wyobrażeń o bogach. W poematach Homera i Hezjoda Grecy znąjdowali informacje o wyglądzie, atrybutach i charakterach poszczególnych bóstw, ich rodzinnych koligacjach, sferach oddziaływania, a także sposobach składania ofiar, aby zadowolić bogów. Plastyczną wizję postaci bogów stworzyli natomiast rzeźbiarze, przede wszystkim Fidiasz, którzy przypisali im określone cechy fizyczne, strój i rysy twarzy.

529