Re exposure of DSC03374

przynajmniej na monetach * mennicy w Serdicn (Solin', także w niektórych inskrypcjach określany był jako bóg {deus). Nie przeprowadził jednak ani kw«j oficjalnej deifikacji, ani nie utożsamiał się z bóstwom jak Kommodus a Herkulesem, a Heliogabal a Baalem. Aurolian pragnął oprzeć swo mitokratycr.no rządy na nowych podstawach religijnych, planując oficjalno uznanie za ogólnopańtlwn-wy kultu popularnego wśród szerokich mas społeczeństwa. Był to kult Sol lnvic-tus - Słońca Niezwyciężonego jako najwyższego boga jednoczącego Imperium. Wynosząc Sol lnvictus na nąjwyższe miejsce w panteonie rzymskim Aureiłan wykorzystał wielką popularność innych kultów sola mych; Mitry, Baala i kultów wywodzących się z Panonii. Dla Słońca Niezwyciężonego ustanowiono specjalne kolegium kapłańskie - ponhfices Dei Solis. Wspaniała świątynia nowego bóstwa została dedykowana w 274 r„ w dniu mitycznych narodzin Słońca, tzn. 26 grudnia. System religijny Aurełiana. zawierający pewne elementy monoteizmu, miał łączyć tradyge starych wierzeń z nową religijnością epoki, spajać ponownie zjednoczone Imperium. Aurolian tytułował się natitutor Orbis, uwatojąc słusznie za swqje nąjwainięjsze osiągnięcie zjednoczenie państwa, przywrócenie jednolitej władzy cesarskiej na Wschodzie i na Zachodzie (likwidacja Imperium Galiiarum i samodzielności Palmyryj.

Wobec senatu Aurelion starał się okazywać zewnętrzny respekt, senatorowie jednak odczuwali wyraźny strach przed tym zdecydowanym na wszystko auto-kratą. Stąd bardziej umiarkowany ton w ocenie tego cesarza przez historiografię senatorską, podziwiającą wprawdzie jego wielkie sukcesy orężne, ale nie mogącą zapomnieć wyroków śmierci wydanych na senatorów.

Anrełian zginął w wyniku spisku wyższych oficerów w 275 r. Po jego śmierci w państwie rzymskim zapanowała dziwna sytuacja. Wszechpotężne wojska ili-ryjskie, przywiązane do Aurełiana. nie chciały uznać cesarzem żadnego ze spiskowców. zabójców popularnego władcy i przez sześć miesięcy prowadziły pertraktacje z senatem prosząc go o obsadzenie tronu. Senat lękał się skorzystać z tej propozycji, wreszcie powołał na cesarza 75-letniego Tacyta (275-276 r.). Nowy cesarz starał się postępować z dużą ostrożnością, nie cofnął żadnej z reform swoich poprzedników, mimo to zginął zamordowany.

Żołnierze powołali na władcę Probusa, dowódcę armii całego Wschodu, bliskiego współpracownika Aurełiana (był przy nim wodzem jazdy). M. Aureliusz Próbus >276-282 r.l pochodził z Sirmium w Panonii, wykazał swoje wybitne talenty wodzowskie jeszcze przy Aurelianie, następnie zaś jako cesarz. W sprawach wewnętrznych kontynuował politykę swego poprzednika. Dążył do odrodzenia ekonomicznego prowincji, zwłaszcza rolnictwa. Wzorem dla niego był w znacznym stopniu Hadrian. Probus starał się przywrócić dyscyplinę w armii, kazał żołnierzom pracować także w czasie pokoju, przy wycinaniu lasów, drenowaniu pól, budowie dróg itp. Ta korzystna dla kraju polityka Probusa była przyczyną jego zguby. Gdy cesarz nakazał wojsku uprawiać pola koło rodzimego Sirmium, zginął zamordowany przez zbuntowanych żołnierzy. Postać Probusa została wyidealizowana przez historiografię senatorską, która widziała w nim odnowiciela starego Rzymu. Ale wzorem dla Probusa był przecież

niepopularny wśród senatorów Hadrian, a rządy jego stanowiły kontynuację cl ziołu Aurełiana.

Panowanie cesarzy iliryjskich było niewątpliwie przygotowaniem struktury państwa do rządów późnego cesarstwa. Model ustroju Imperium Rzymskiego w czasach Aurełiana był na pewno znacznie bliższy koncepcji władzy Dioklecjana niż Augusta. Tylko silna władza jednostki mogła przywrócić nadwątlony autorytet państwa. Niebezpieczeństwem dla oesarzy-reformatorów z II patowy 111 w. okazało się Jednak to samo wojsko, które ich wyniosło na tron. Nie znosiło ono surowej dyscypliny, buntowało się przeciwko tym, którzy próbowali ją narzucić, dawało łatwy posłuch intrygom i spiskom. Zginęli zamordowani wybitni władcy: Galienus, Aurelian i Probus, tytko Klaudiuszowi dżumą nie pozwoliła doczekać śmierci z rąk buntowników.

Ostatnie lata 111 w. obfitowały jeszcze w poważne trudności wewnętrzne. Cesarz Karus (282-283 r.) zginął w czasie wyprawy przeciwko Persom, a jego dwaj Bynowie, cesarze Karinus i Numenanus, zostali zamordowani. Wzmocnić autorytet władzy cesarskiej na dłuższy czas zdołał dopiero Dioklecjan (284-305 r.l. pochodzący również z Ilyricum.

4. Problem kryzysu społeczno-ekonomicznego w latach 235-284 rue.

Zagadnienie tzw. kryzysu III w. jest bardzo skomplikowane i trudne do wyjaśnienia. Wiadomo, że w tym stuleciu zaszły ważne przemiany społeczno-ekonomiczne, ale ich odtworzenie jest niełatwe przede wszystkim ze względu na słabą bazę źródłową. O ile kryzys władzy politycznej i próby jego rozwiązania są znacznie lepiej uchwytne, to sprawy ekonomiczne nasuwąją stale wątpliwości historykom tego okresu.

Szczególnie trudne jest prześledzenie przemian w strukturze agrarnej, np. rozwoju kolonatu. Dysponujemy dużym bogactwem źródeł jeszcze dla schyłku II w. (inskrypcje afrykańskie), pewnymi wzmiankami u prawników epoki Sewerów, a następnie już ustawami cesarskimi z IV w., ograniczającymi zdecydowanie niezależność kolonów. Tymczasem musiały następować ewolucyjne zmiany. Już w 11 w. można było zaobserwować wyraźną tendencję do pogarszania się sytuacji kolonów, powiększania ich świadczeń na rzecz właściciela ziemi i narastania długów (reliąua colonorum).

O kolonach z okresu 235-284 r. n.e. wiemy bardzo mało. Nąjwałniąjsze są dość liczne wzmianki w dziełach św Cypriana, biskupa Kartaginy, który poniósł męczeńską śmierć za rządów Waleriana (258 r.). Cyprian w traktacie Ad Dona-tum (ok.246 r.) pisał o wielkim wzroście afrykańskich saltus: .Popatrz na tych, o których sądzisz, że są bogaci, bo dołącząją jedne pastwiska do drugich i rozciągają coraz daląj, wprost bez końca, swoje wiejskie posiadłości, rugując przy tym biedaków z sąsiedztwa. Nagromadziwszy olbrzymie ilości srebra, złota oraz mo-

589