pic 10 05 07 3355

Część pierwsza. Prolegomena

Rozpatrywanie kultury jako czynnika zespalającego grupę widoczne jest zwłaszcza w rozważaniach i badaniach dotyczących kultury narodowej. W odniesieniu do niej ważnym przedmiotem uwagi socjologicznej jest kanon kultury narodowej. Jest on rozumiany jako zespół „dzieł artystycznych, wiedzy, norm i zasad, których znajomość uważa się za obowiązującą członków zbiorowości narodowej i która jest wpajana nowym pokoleniom w procesie kulturalizacji, czyli wprowadzania w narodową kulturę przez tradycję rodzinną, środowisko i specjalne instytucje oświatowe" (Kłoskowska 1991b: 53). Kształt tego kanonu, jego zmiany w czasie, czynniki wpływające na te zmiany oraz stopień jego akceptacji i rzeczywistej znajomości w różnych segmentach społeczności narodowej są przedmiotem socjologicznych badań empirycznych.

Kultura w ujęciu socjologicznym bywa też traktowana jako system komunikowania. Przy takim podejściu pojawiają się natychmiast klasyczne pytania dotyczące procesu komunikacji: kto komunikuje, co, przez jaki kanał i z jakim skutkiem. Pytania te wyznaczają obszar dociekań teoretycznych i badań empirycznych. W odniesieniu do nadawcy treści kulturowych najczęściej zaznacza się druga z wymienionych perspektyw badawczych. Podkreślany jest wpływ warstw dominujących na kształt kanonu kulturowego. To one decydują, jak należy się zachowywać, jakiego słownictwa używać, jakie wartości uznawać, a także co się ma podobać. Narzucanie własnych standardów kulturowych służy umacnianiu ich uprzywilejowanych pozycji.

W odniesieniu do dróg przekazu socjologowie kultury wyróżniają trzy „układy", w których przekaz treści kultury symbolicznej odbywa się w odmienny sposób (Kłoskowska 1964,1991a; Bokszański 1991).

• Pierwszy to układ bezpośrednich i osobistych stosunków społecznych. Tak przekazywane są treści kulturowe w społeczeństwach pierwotnych, jak również w rodzinach, grupach koleżeńskich czy społecznościach lokalnych. W tym układzie nie ma podziału na twórców i odbiorców. Tworzenie kultury jest procesem spontanicznym, który zachodzi w toku bezpośrednich kontaktów i jest spleciony z codziennymi czynnościami.

• W drugim układzie też mamy do czynienia z przekazem bezpośrednim, ale sprofesjonalizowanym. Występuje tu wyraźny podział na profesjonalnych twórców i odbiorców. Jedni i drudzy mogą zresztą zamieniać się miejscami: aktor grający w teatrze może następnego dnia kupować obraz od malarza, który poprzedniego wieczoru oglądał go na scenie. Kontakty między twórcą a odbiorcą poddane są określonym regułom i odbywają się w obrębie organizacji takich, jak teatr, filharmonia, galeria sztuki. Ponadto twórcy legitymują się formalnym wykształceniem, które uprawnia do zajmowania się daną działalnością twórczą.

)ział

^,rinw- 'kuL

tor

prowadzenie

Tytuł • i Soclolonii

Rozdział III. Kultura 91

• Trzeci wreszcie to układ, w którym mamy do czynienia z pośrednim kontaktem między twórcą a odbiorcą, a przekaz treści kulturowych odbywa się przy użyciu takich środków jak druk, radio, telewizja.

Te trzy układy, charakteryzujące się różnymi sposobami przekazu kultury symbolicznej, pozwalają wyróżnić jej trzy formy. W pierwszym układzie kultura symboliczna jest przemieszana z kulturą bytu i kulturą społeczną. Kultura symboliczna drugiego układu jest najczęściej kulturą elitarną, kultura trzeciego zaś to kultura masowa (zob. Kultura masowa, s. 424).

W empirycznie zorientowanej socjologii kultury centralne miejsce zajmują badania tak ilościowe, jak i jakościowe „uczestnictwa kulturalnego".

W tego rodzaju badaniach podstawowym problemem jest określenie związku między społecznym usytuowaniem ludzi a ich uczestniczeniem w wyróżnionych wyżej układach kultury.