pic 11 06 012643
296 LUBOMIR DOLEŻEL
W przeciwieństwie do poprzednich przykładów, predykacja ta jest oczywiście symetryczna (sym), tzn. jej odwrócenie przynosi semantycznie poprawne zdanie:
(5) Bill cisnął Janem.
SR4 to wzorcowa reprezentacja semantyczna zarówno (4), jak (5):
SR4: cisnąć (Jan, Bill)sym.
Dodajmy jeszcze, że wobec affectum „gazeta” „Bill” zachowuje się identycznie jak „Jan”:
(6) Bill cisnął gazetą.
SR6: cisnąć (Bill, gazeta)asym.
Można więc teraz przeprowadzić następujące rozróżnienie w klasie affectum: affectum z SRj, SR2 i SR6 („gazeta”) nie może zostać umieszczone w pozycji afektanta: takie „bezwzględne” affectum nazwijmy przedmiotem. Natomiast oba argumenty z SR4 są — wskutek symetrii swej relacji — zarazem potencjalnymi affectami i potencjalnymi afektantami; te „względne” affecta, tj. takie, które mogą zostać odwrócone w afektantów, nazwijmy patiensami.
Ograniczyliśmy nasze rozważania do predykacji dwuargumentowych, trzeba jednak wspomnieć o ewentualnym trzecim argumencie, a mianowicie narzędziu czy środku czynności. Semantykę narzędzia najłatwiej badać w opisach zdarzeń typu:
(7) Jan otworzył drzwi kluczem.
Wzorcowa reprezentacja tego opisu umieści narzędzie w pozycji trze ciego argumentu, pozycja pierwsza jest bowiem zastrzeżona dla agensa, druga dla przedmiotu:
SR7: otworzyć (Jan, drzwi, klucz)asym 1.
W opisach zdarzeń, w których nie występuje żaden agens, nie można też wprowadzić żadnego narzędzia agensa. Byłbym jednak zdania, że w takim wypadku miejsce trzeciego argumentu powinno być zastrzeżone dla pewnego rodzaju narzędzia siły; w istocie to, co nazwaliśmy manifestacją siły, w ostatecznej wersji semantyki zdarzeń powinno pojawiać się w pozycji argumentu trzeciego, pozycję zaś pierwszą należałoby zastrzec dla „właściwego” afektanta tych zdarzeń, a mianowicie samej siły. Ponieważ jest to argument wykazujący szczególne właściwości semantyczne, będzie też oznaczany specjalnym symbolem, np. X, który w derywacji opisów zdarzeń ze stanowiących ich podłoże reprezentacji
semantycznych podlegać będzie specjalnym regułom. W ostatecznej wersji opisy zdarzeń takie jak „Piorun zabił Jana” (lub „Jan został zabity przez piorun”) będą miały następującą reprezentację wzorcową: zabić (X, Jan, piorun)22. Taka sama wzorcowa reprezentacja będzie podłożem opisów typu „Jan został zabity przez spadające głazy”.
Procedurę semantycznej analizy kontrastywnej opisów zdarzeń przedstawiliśmy na kilku prostych argumentach zdarzeń, a także posługiwaliśmy się opisami, dla których bez trudu można było znaleźć wzorcowe reprezentacje semantyczne. Sądzimy jednak, że systematyczna semantyka opisów zdarzeń pozwoli sformułować jasne reguły transformacji każdego opisu zdarzenia w jego wzorcową reprezentację23. Jeśli oczekiwanie to się spełni, kontrastywna analiza semantyczna znajdzie powszechne zastosowanie, przynajmiej w odniesieniu do ostatecznego zbioru argumentów zdarzeń, wyłonionego w każdej narracji. W przewidywaniu takiego właśnie rozwoju badań nad tekstami narracyjnymi proponujemy następujące prowizoryczne definicje podklas argumentów zdarzeń (nie biorąc pod uwagę pojęcia narzędzia):
1. Siła to afektant bezwzględnie nie dający się odwrócić w affectum; we wzorcowych reprezentacjach semantycznych pojawia się zawsze w pozycji pierwszego argumentu, w połączeniach zarówno z patiensami, jak i przedmiotami. Zdarzenia wywołane przez siłę są zawsze asymetryczne; nie mogą im odpowiadać równoważne zdarzenia wywołane przez jakiegoś agensa. Takie zdarzenia będziemy nazywać procesami. (W celu uniknięcia nieporozumień w dalszych naszych rozważaniach zamiast terminu „siła” używać bę< my określenia siła procesualna).
2. A g e n s to afektant nie dający się odwrócić w affectum v dem przedmiotów, podlegający zaś takiej konwersji względem^ tiensów. Zdarzenia wywołane przez agensa będą nazywane d z i i łaniami, przy czym pierwszy typ działań (oddziałujących na przi mioty) jest asymetryczny, drugi natomiast (oddziałujący na patien sów) — symetryczny. Względem siły procesualnej agens jest oczy** wiście zawsze w pozycji affectum (patiensa).
3. P a t i e n s to affectum dające się odwrócić w afektanta wzglę- 2 3
Wskazywano, że „nie możemy powiedzieć, iż Piłat ukrzyżował łotra kilkoma żołnierzami” (T. C. Potts, Modal Logic and Auxiliary Verbs. W: C. H. Heid-rich (ed.), Semantics and Communication. Amsterdam, North-Holland, 1974, s. 205); jest to moim zdaniem jasny argument na rzecz interpretowania „żołnierzy" jako agensów (pod rozkazami Piłata).
8 W niektórych językach symbol X w reprezentacji semantycznej wadzić do derywacji zdań bezosobowych (bezpodmiotowych). W języku np. takie zdania jak „Iwana ubiło mołnijej (Iwana zabił piorun)” odzwie: dokładnie strukturę semantyczną procesów z narzędziem naturalnym. Anal syjskich zdań bezosobowych jest nader istotna dla lepszego rozumienia semai nej struktury opisów procesów.
Tak więc np. niektóre jednoargumentowe opisy zdarzeń mogą zostać przi kształcone w reprezentację wzorcową, jeśli traktowane są jako predykacje dwuar-gumentowe, w których drugi argument usunięto: „Jan czyta — Jan czyta książkę” bob. L e e c h, op. cit., s. 140.)
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
pic 11 06 012723 302 LUBOMIR DOLEZEL SEMANTYKA NARRACJI 303 302 LUBOMIR DOLEZEL SEMA
74982 pic 11 06 012737 305 LUBOMIR DOLEŻEL Znaczny postęp w logice modalnej przyniosło odkrycie, że
78805 pic 11 06 012819 310 LUBOMiR DOLEŻEL Jest też jeszcze inny sposób użycia modalności, który ró
55786 pic 11 06 012656 298 LUBOMIR DOLEZEL SEMANTYKA NARRACJI 299 ibridge’ nowego, bohatera kulturo
pic 11 06 012709 300 LUBOMIR DOLEZEL itd.), i odwrotnie, wiele działań PSYCH manifestuje się poprze
pic 11 06 012803 308 LUBOMIR DOLE2EL 309 SEMANTYKA NARRACJI 308 LUBOMIR DOLE2EL 309&
więcej podobnych podstron