pic 11 06 030457
280 WOLFGANG KAYSER
rzą i naporem” a romantyzmem i wreszcie modernizm. Są to trzy epoki, w których nie umiano już wierzyć w spójny obraz świata i dający bezpieczeństwo ład czasów minionych. Nie trzeba konstruować jednolitego ducha średniowiecza, by przyznać, że wiek XVI opiera się na doświadczeniach, które w dawniejszych interpretacjach bytu pozostawały nie objaśnione. „Burza i napór” oraz romantyzm świadomie stanęły w opozycji wobec racjonalistycznych obrazów świata nakreślonych w czasach Oświecenia, a nawet przeciw wszelkim w tym zakresie uprawnieniom rozumu. Modernizm z kolei kwestionował ważność pojęć antropologicznych i stosowność przyrodniczych, którymi to pojęciami usiłował posługiwać się w swych syntezach wiek XIX. Twory groteskowe są najgłośniejszym i najdobitniejszym protestem przeciwko wszelkiemu racjonalizmowi i wszelkiej systematyzacji myślenia. Surrealistyczna próba stworzenia z tego systemu była sama w sobie absurdalna.
Późniejsi artyści, co również okazało się dostatecznie wyraźnie, świadomie nawiązywali w swych konstrukcjach do dawniejszych mistrzów. Mimo jednolitości struktury groteskowej można wszelako rozpoznać w niej piętno poszczególnych twórców i okresów. Wyróżniają się dwa typy: groteska „fantastyczna” i „satyryczna”. Dopiero wgląd w strukturę umożliwia dokładne uchwycenie różnic indywidualnych i związanych z epokami. Podobne usiłowania daje się kontynuować i znajdują one wciąż nowy materiał. Tu zamierzono jedynie podjąć próbę dostrzeżenia zjawiska i przemierzenia kilku bardziej obiecujących dróg ku jego pełnemu poznaniu.
Przełożył Ryszard Handke
Pamiętnik Literacki LXX, 1979, z. ♦ PL ISSN 0031-0514
LEE BYRON JENNINGS
TERMIN „GROTESKA”
Nieprzypadkowo groteska — a także zjawiska pokrewne, takie jak „absurd” i „tragikomedia” — stały się ostatnio przedmiotem szerokiego zainteresowania; mają one być nawet sposobem ekspresji odpowiednim dla naszych czasów. Taki autorytet jak Durrenmatt utrzymuje, że nie znamy już pojęcia winy jednostkowej ani poczucia miary, niezbędnych dla tragedii, i dlatego, by stworzyć pozory jakiegoś oblicza dla naszego żadnego oblicza nie posiadającego i pełnego paradoksów wieku, musimy uciekać się do tragikomedii i groteski h Także Camus widział w „absurdalności” najłatwiej rozpoznawalną cechę świata pozbawionego wszech-obejmującego sensu, świata zagadkowego, w którym czujemy się obco. „skoro braknie wspomnienia utraconej ojczyzny albo nadziei na ziemię obiecaną” 1. Twórczość Becketta, Ionesco, Geneta, Albee i innych, która wydaje się potwierdzać ten punkt widzenia, stała się ostatnio przedmiotem studium Martina Esslina, gdzie wskazuje on na długą historię teatru „absurdu” i broni go jako sposobu zmuszania publiczności, by zmierzyła się z ponurą rzeczywistością, pozbywając się iluzji i fałszywych konwencji i przezwyciężając w ten sposób beznadziejność czasów współczesnych 2 3.
Tego promienia nadziei nie dane było dostrzec Moritzowi Goldsteinowi, który w r. 1913 zaproponował zgryźliwie, by panujący w jego epoce styl określać mianem „das Grotesk”, przez analogię do „das Ba-rock” 4 5. Przekonanie, że „czas wypadł z wiązań” i że powszechne oba-
A. Camus, Mit Syzyfa. W: Eseje. Przełożyła J. Guze. Warszawa 1971, s. 93. 5 M. Esslin, The Theatre of the Absurd. Garden City, New York 1961, s. 292,
314 n.
M. Goldstein, Das Grotesk. „Die Grenzboten” 72, nr 1 (1913), s. 180—185.
[Lee Byron Jennings — germanista amerykański.
Przekład według: L. B. Jennings, The Ludicrous Demon. Aspects of the Grotesąue in German Post-Romantic Prose. Berkeley and Los Angeles 1963, rozdz. 1: The Term „Grotesąue”, s. 1—27.]
Cytowane przez W. K a y s e r a, Das Groteskę. Seine Gestaltung in Malerei und Dichtung. Oldenburg 1957, s. 11.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
pic 11 06 030457 280 WOLFGANG KAYSF.R rzą i naporem” a romantyzmem i wreszcie modernizm. Są to trzy
pic 11 06 030408 272 WOLFGANG KAYSER późniejszych. Na koniec okazało się, że określone treści grote
pic 11 06 030419 274 WOLFGANG KAYSER to samo staje się tajemnicze1. Do zwierząt uprzywilejowanych p
pic 11 06 030430 276 WOLFGANG KAYSER To, co mechaniczne, wyobcowuje się, zyskując życie, natomiast
pic 11 06 030441 278 WOLFGANG KAYSER wanym przez bogów i w wielkości tragicznych bohaterów, objawia
8o; WOLFGANG KAYSEU rzą i naporem” a romantyzmem i wreszcie modernizm. S;
pic 11 06 030531 LEE BYHOH JE3*XiXGS z rysunków satyrycznych. Majora Hoopłea Słowo to znajmijescy c
pic 11 06 031305 HORYZONTY POLONISTYKI Dzieje literatury popularnej Krótki kurs TADEUSZ ZABSKI Poję
pic 11 06 030519 28-1 LEE BYRON JENNINGS go terminu, zamiast ją wyjaśnić1 2. Wystarczy powiedzieć,
pic 11 06 030542 288 LEE BYRON JENNINGS kraczały poza wszystko, co znamy z potocznego doświadczenia
pic 11 06 030552 290 LEE BYRON JENNINGS zwykle przy definiowaniu kategorii estety
pic 11 06 030605 292 LEE BYRON JENNINGS teska” stosuje się najtrafniej i przy których budzi on najm
więcej podobnych podstron