S5000289

i

gnane przede wszystkim z terenów węgierskich ^l09. Sprawa ich datowania nie jest całkowicie jasna, bowiem daty Cu nie zgadzają się tu z chronologią „tradycyjną” wchodzących w grę kultur; w każdym jednak razie są to czasy współczesne II i/lub III fazie neolitu polskiego. W tym też czasie (a na-pewno u schyłku neolitu) modele takich kół występują na Słowacji i Morawach oraz w Hesjiⁿ⁰. Dane dla terenów polskich są na razie bardzo wyrywkowe i niepewne. Istnieje przypuszczenie, że niektóre z luźno znajdowanych trzyczęściowych kół tarczowatych mają metrykę neolityczną^lłl, jest to jednak teza dziś niesprawdzalna. Ponadto wymienia się niezbyt pewne modele kół i przedstawienie wozu na naczyniu kultury pucharów lejkowatych, a także znajomość sprzężaju ^m. Tę ostatnią poświadczają ślady kastracji byków oraz typowych schorzeń zwierząt pociągowych widoczne w materiale kostnym, a także figurki bydląt złączonych jarzmem (Bytyń, Krężnica Jara)¹¹³. Tak więc występowanie na ziemiach polskich w końcowej fazie neolitu wozów o pełnych kołach, zaprzęganych raczej w woły lub krowy niż konie, wydaje się dość prawdopodobne. Zresztą u schyłku neolitu wozy są już rozpowszechnione na znacznych terenach europejskich, a z różnych obszarów znamy nawet ślady drewnianych ówczesnych dróg¹¹⁴.

Bezsprzecznie później od kół pełnych występują u wozów koła szprychowe. I te jednak znamy z Europy środkowej dopiero od początków epoki brązu¹¹⁵. Zwraca uwagę to, że dość licznie występują one na Słowacji i Morawach w mate-

¹⁰⁹ S. Foltiny: The Oldest Representations of Wheeled Vehicles in Central and Southeastem Europę, .American Journal of Archaeology”, Vol. 63, 1959 s. 53 i n.; I. Bon a: Clay Models..., s. 83 i n. oraz S. P i g g o t: The Earliest Wheeled Vehicles and the Caucasian Evi-dence. „Proceedings of the Prehistorie Society”, Vol. XXXIV, 1968, s. 266 i n.

^M0 M. K1 i s k y: Vyvoj voza v praveku so zreteTam na należy v Ceskoslovensku, „Agrikultura”, T. 6, 1967, s. 15 i n. oraz J. Smolian: Studien zur Entatehung und Ausbreitung des Wasgens, „Ethnographisch-ArchSo-logische Zeitschrift”, T. 5, 1964, s. 10 ryc. 7.

^1,1 J.D. van der W a a 1 s: Neolithic Disc Wheels in the Netherlands, „Paleohistorla”, Vol. X, 1964, s. 119 i n. Te niedatowane znaleziska w dalszych rozważaniach pomijamy.

>'* W. H e n s e 1: Polska starożytna..., s. 90 i A. U za rowie z: Ornament na naczyniu kultury pucharów lejkowatych z Ostrowca Świętokrzyskiego, „Wiadomości Archeologiczne", T. XL, 1975, s. 3 i n.

^u* T. Wiślański: Podstawy gospodarcze..., s. 167 i n.

»« T. S u 1 im i r s k i: Najstarsze wozy w Europie a problem indoeuropejski [w:] Liber Iosepho Kostrzew-ski, Wrocław-Warszawa-Kraków 1968, s. 68 i n., ryc. 1 oraz G. Pikę: Recent Evidence for Land Transport in Europę outside the Mediterranean Area before the La te Bronze Age, „Bulletin of the Institute of Archaeology University of London", Nr 5, 1965, s. 53 i n.

«* I. Bona: Clay Models..., s. 102 i n., ryc. 7.

riałach kultur madziarowskiej i wieterzowskiej; są to małe gliniane modele kół czteroszprycho-wych^uo. Oczywiście, we wczesnej epoce brązu występują nadal modele kół pełnych¹¹⁷.

Epoka brązu jest niewątpliwie okresem upowszechnienia się wozu w niemal całej Europie, co wyraża się występowaniem przede wszystkim rozmaitych, niekiedy bardzo skomplikowanych modeli wozów (wózki kultowe) i ich części, dalej rysunków wozów, a znacznie rzadziej zabytków oryginalnych^llł. Te 06 ta tnie pojawiają się w nieco większej liczbie w końcowych fazach okresu halsztackiego, kiedy to w rozmaitych regionach występują pochówki z drewnianymi wozami. Również w kulturze łużyckiej mamy już dla omawianej problematyki źródła niepomiernie obfitsze i bardziej zróżnicowane.

Jeżeli chodzi o zabytki oryginalne, to dla kultury łużyckiej wymienić należy koła i dwie osie wozów z Biskupina. Jesionowe pełne koło wozu było zapewne kilkuczęściowe, zaś dwie dębowe osie wskazują na wozy o różnej konstrukcji, o rozstawie kół około 178 cm^ll9. Te dane znajdują dalsze uzupełnienie w ubogim niestety materiale ikonograficznym, to jest trzech przedstawieniach wozu na zabytkach łużyckich ¹²°. Na naczyniu z cmentarzyska w Sobiejuchach stwierdzono przedstawienie czterokolnego wozu o kołach pełnych, zaś na naczyniu z grodu w tejże miejscowości — zapewne wozu dwukolnego o kołach szprychowych, Czterokolny wóz o kołach pełnych przedstawia ryt na kości z Dobfcic. W dwóch wypadkach wóz ciągnie para zwierząt, jednak przedstawionych tak schematycznie, że nie można stwierdzić, o jakie zwierzęta chodzi.

Następną kategorią źródeł dla omawianego problemu są wózki kultowe, brązowe i gliniane, wy-

^1,6 K. T i h e 1 k a: Nejstarśi hlinónó napodobeniny Ćtyframennych kol na u remi CSR, „Pamatky Archeolo-gicke”, T. 52, 1954, s. 219 i n. oraz M. K1 i s k y: Vyvoj voza..., s. 21 i n., ryc. 13, 4, 5, 9—15. Natomiast sugestie odnośnie występowania wówczas takich modeli kół na Śląsku polegają na nieporozumieniu — K. Tihelka: K otazce vztahu Moravy ke Slezsku na konci starśi doby bronzove, „Archeologicke Rozhledy", T. XVII, 1965, s. 550, ale H. Seger: Beitrfige zur Vorgeschichte Schle-siens, „Schlesiens Vorzeit in Bild und Schrift”, NJ. T. V, 1909, s. 26 i n.

^uł J. O n d r a 2 e k: Dnótieke pohr ebiśtó u Rebe-Sovic na Morav6, „Sbornlk Ćeskoslovenskó Spolećnosti Archeologickó”, T. 2, 1962, s. 54 i n., ryc. 11.

¹¹⁸ Por. np. M. K 1 i s k y: Vyvoj voza..., s. 21 i n.: E. A n a t i: Bronze Age Chariots from Europę, „Proceedings of the Prehistorie Society", Vol. XXVI, 1960, s. 50 i n. oraz G. Clark i S. Piggot: Społeczeństwa prahistoryczne, Warszawa 1970, s. 409 i n.

¹¹⁸ W. Hensel: Przedmioty drewniane z grodu kultury łużyckiej w Biskupinie, w pow. żnińskim [w:] Gród prasłowiański w Biskupinie, Poznań 1938, s. 59 i n.

^,t# B. G e d i g a: Motywy figuralne w sztuce ludności kultury łużyckiej, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970, s. 113 i n., ryc. 36, 49 i 50c.

23

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
S5000241 grzybianie budynków, wstrzeliwanie kołków, zakłada- 1 nie szyn zasłonowych, uszczelnianie o
S5000248 zany do stworzenia im szczególnych warunków pracy wynikających z zasad określonych w przepi
S5000252 administracji właściwym dla miejsca wykonywania rzemiosła (tzn. siedziby zakładu) przed
S5000277 lości dfcł krę. Nie,
S5000282 wyroby miedziane dużych rozmiarów mogły dotrzeć na nasze ziemie w charakterze głównie brył
S5000283 talowych ymi kul. - stwier-zjawiska, s) sytua-ia części opiero z l. Nowe
S5000288 nach, położonych dalej ku południowi i w różnej skali na różnych obszarach. Natomiast w świ
S5000289
S5000290 wame na wo transportu p® dulcowego i mierze mogło nych czy też zachowan

więcej podobnych podstron