SDC11728

Narodziny i upadek gospodarki rynkowej

wiście uwzględniona w umowie. W związku z tym, jeżeli z przyczyn monetarnych poziom cen spada przez pewien czas. to przedsiębiorstwu grozi bankructwo, wraz z towarzyszącym mu zaniechaniem działalności produkcyjnej oraz utratą dużego kapitału. To nie niski poziom cen. ale proces ich spadania stanowił problem. Hume stworzył ilościową teorię pieniądza, gdy odkrył, że na handel nie wpływa to, że ilość pieniądza spada o połowę, ponieważ w takim wypadku ceny po prostu dostosują się do połowy dawnego poziomu. Zapomniał, że w tym procesie może zostać zniszczony sam handel.

Łatwo zrozumieć, dlaczego system pieniądza towarowego - taki, który bez ingerencji zewnętrznych kształtuje mechanizm rynkowy - jest niekompatybilny z produkcją przemysłową. Pieniądz towarowy to po prostu towar, który akurat funkcjonuje w charakterze pieniądza, jego ilość nie może być zatem w zasadzie zwiększona, chyba że zmniejszy się ilość towarów niefunkcjonujących w tej roli. W praktyce pieniądz towarowy jest najczęściej pieniądzem kruszcowym - ze złota lub srebra, których ilość może się zwiększać, ale w krótkim czasie i tylko w niewielkim stopniu, jednak wzrost produkcji i handlu, któremu nie towarzyszy wzrost ilości pieniądza, musi spowodować spadek poziomu cen - to dokładnie ten typ wyniszczającej deflacji, który mamy na myśli. Niedostatek pieniądza był stałym, poważnym problemem w siedemnastowiecznych społecznościach kupieckich. Bardzo wcześnie wprowadzono pieniądz zdawkowy, aby chronić handel przed deflacjami powodowanymi przez rozwój handlu. Gospodarka rynkowa nie była możliwa bez wprowadzenia sztucznego pieniądza.

Prawdziwa trudność pojawiła się wraz z nadejściem potrzeby ustabilizowania kursów walutowych i będącego tego następstwem wprowadzenia systemu waluty złotej, do czego doszło w czasach wojen napoleońskich. Stabilne kursy stały się niezbędne do samego istnienia angielskiej gospodarki. Londyn został centrum finansowym dynamicznie rozrastającego się świata handlu. Nic poza pieniądzem towarowym nie mogło spełnić tego zadania z oczywistego powodu, że pieniądz zdawkowy nie mógł się znajdować w obiegu za granicą. Dlatego na pierwszy plan wysunął się system waluty złotej, którą to nazwę przyjęto na określenie systemu międzynarodowego pieniądza towarowego.

jednak na potrzeby krajowe - jak wiemy — pieniądz kruszcowy okazuje się nieodpowiedni, ponieważ jest towarem i jego ilość nie może być zwiększana bez ograniczeń. Ilość dostępnego złota da się

zwiększyć w skali roku o niewielki procent, ale nie o tyle w CiĄgu kilku tygodni, ile może być konieczne w przypadku nagłego wzrostu liczby transakcji. Z braku pieniądza zdawkowego handel musiał być albo ograniczany, albo prowadzony przy dużo niższych cenach, co prowadziło do zastoju i stawało się przyczyną bezrobocia.

W najprostszym ujęciu problem wyglądał następująco: pieniądz towarowy okazał się kluczowy dla funkcjonowania handlu zagranicznego, pieniądz zdawkowy - dla handlu krajowego. Do jakiego stopnia można je było pogodzić?

W dziewiętnastowiecznych warunkach handel zagraniczny i system waluty złotej miały zdecydowane pierwszeństwo nad potrzebami handlu krajowego. Dobre funkcjonowanie waluty złotej wymagało obniżenia cen krajowych, gdy tylko groziła jej deprecjacja. Deflacja może się wiązać z ograniczeniami kredytu, w związku z czym funkcjonowanie pieniądza towarowego zakłócało funkcjonowanie systemu kredytowego. Stanowiło to poważne zagrożenie dla handlu, jednak całkowite porzucenie pieniądza zdawkowego i ograniczenie się do pieniądza towarowego nie wchodziło w grę, ponieważ takie lekarstwo okazałoby się bardziej niebezpieczne od samej choroby.

Bank centralny w dużym stopniu złagodzi! ten delckt pieniądza kredytowego. Dzięki scentralizowaniu podaży kredytów w kraju możliwe stawało się uniknięcie masowej destabilizacji działalności gospodarczej i zatrudnienia, związanej z dcflacją. a także przeprowadzenie deflacji w taki sposób, by szok uległ złagodzeniu, a jego ciężar rozłożył się na cały kraj. Bank centralny amortyzował bezpośredni wpływ wycofywania złota na obieg banknotów, a także wpływ, jaki zmniejszenie obiegu banknotów wywierało na biznes.

Banki wykorzystywały w tym celu różne metody. Pożyczki krótkoterminowe mogły wypełnić lukę spowodowaną przez chwilowe straty na złocie i pozwolić uniknąć ograniczeń kredytu, lednak nawet wtedy, gdy ograniczenia kredytu okazywały się niezbędne - a tak się często zdarzało — działania banku pełniły funkcję ochronną: podnoszenie stóp bankowych oraz operacje na otwartym rynku rozpraszały skutki tych ograniczeń wśród całego społeczeństwa, jednocześnie przenosząc ich ciężar na najsilniejsze barki.

Weźmy na przykład bardzo istotny przypadek transferu jednostronnych płatności z jednego kraju do drugiego - takiego transferu, jaki może być spowodowany przez zmianę w popycie z krajowych na zagraniczne rodzaje żywności. Złoto, które trzeba przekazać za granicę

231