skanowanie0006 (168)

ScJM'H^u ~p MW* '\aija J A* ,

100 ORIENTACJE POETOCENTRYC2NE I KULTUROCENTRYCZNE

siaj w ogóle ten, kto mówi o przedstawianiu w poezji tego, co przedmiotowe, naraża się na to, że będzie uważany za zacofanego. Jednostronne twierdzenie F. Th. yischera¹, że kto niczego nie daje wewnętrznemu oku, kto nie potrafi rysować, nie jest wcale poetą, wywołało uzasadniony sprzeciw Teodora A. Meyera^{2 3}. Nie należy tylko z rozważań Meyera wyciągać wniosku, jakoby nie istniała różnica między/poezją przedmiotowa a abstrakcvina.j| albo zgoła wszelka., próba utrwalenia w poezji przy pomocy słowa tego, co przedmiotowe, była dowodem dyletantyzmu. Wkrótce wypadnie mi mówić o Schillerowskim przeciwstawieniu poezji plastycznej i muzycznej. Przez to przeciwstawienie staje się Schiller mimo wszystko również rzecznikiem poezji przedmiotowej, tj. plastycznej$'Mówiąc o poezji przedmiotowej, ma on zresztą na myśli Goethego^ Przed Goethemj w czasach Goethego i po nim tak bardzo wielu poetów trudziło i się, by przy pomocy słów wywołać u czytelnika wewnętrzne obrazy, że istotne rysy poezji wszystkich czasów pozostałyby nie dostrzeżone, gdyby małostkowa analiza nie zajęła się próbami uczynienia linearności. i malarskości, techniki konturu i techniki ~TparwT'1§wratła~"przydatnymi również sztucesłowaT^

Strich! chciałby nawet udowodnić, że w ^XVI wieku poezja niemiecka była linearna, a w XVII malarska. Także w tym wypadku nie powołuje się on na Wolff lina, a nawet nie posługuje się terminami linearny i malarski. Ale pieśni meistersingerskiej z XVI wieku przeciwstawia strofy Zesena⁸, z pasterskiego wiersza znad Pegnitz oraz z wiersza drugiej szkoły śląskiej ^{4 5 6 7} (s. 43 i nast.). Wiersze okresu baroku — podkreśla Strich — nie tylko nakładają o wiele jaskraw-

sze kolory, ale kolor panuje w nich jako jedyny środek przedstawienia. W pieśni meistersingerskiej natomiast nie nieliczne barwy podstawowe, lecz plastyczne kształty i linie określają ideał piękna. Strich wykorzystuje ponadto jeszcze kategorię wielości Wolff lina* gćty~dodaje, że obraz poetycki powstaje od stóp do głów możliwie |)ęz.przeskoków-fże w trzech wymienionych utworach poetyckich XVII wieku wszystko nastawione jest na światło i barwę; że przedstawienie stroju wywołuje wrażenie płynnego ruchu. Zgodnie ze swoją wyżej wspomnianą konstrukcją Strich dodaje, że^ dopiero^ okres „burzy i naporu”, a mianowicie Heinse ^później romantyzm, konkretnie Tieck, . uzyskały ponownie równą barwność przedstawienia.

Chyba w żadnym innym wypadku nie jest Strich bliższy stanowisku Wolff lina. A zatem zastrzeżenia, które uprzednio poczyniłem, okazują się znowu uzasadnione. Czyż. jeden jedyny przykład z XVI wieku przekonuje nas rzeczywiście, że okres ten, jeśli chodzi o poezję, należy w całości do typu renesansowego w rozumieniu Wolff-lina? A jeśli te trzy przykłady z XVII wieku przemawiają istotnie za typem barokowym w rozumieniu Wolff lina, to przecież pozostaje jeszcze kwestia, czy w obu tych stuleciach nie znalazłyby się przykłady techniki poetyckiej, która w swym założeniu nie jest ani linearna, ani malarska i w ogóle rezygnuje z plastyczności.

Ponadto stawiam pytanie, czy przeciwstawienie linearności i malarskości nie dałoby się uczynić przydatnym dla poezji jeszcze w całkiem innym sensie. W miarę możności staram się unikać niebezpieczeństwa polegającego na czynieniu wyłącznie porównań nastrojów, ale wyraźnie unikam plastycznej linearności i plastycznej malarskości w ścisłym znaczeniu tego słowa. Czyż Strich nie postępuje podobnie, gdy twierdzi, że sonety Gryphiusa rozluźniają spojenia języka, ryianu, budowy, a więc podobnie jak sztuka baroku rezygnują z ostrych konturów? Tutaj wcale nie chodzi o przed-miotowość, którą poeta chciałby uzmysłowić. A czy Wilhelma Schle-gla rozróżnienie poezji plastycznej i malowniczej nie zmierza w rzeczywistości do tego samego celu? Z jednej strony poezja, której za- ⁸

[Friedrich Theodor Vischer — zob. przypis w Teorii badań literackich za granicą, 1.1, cz. II, s. 19.]

[Theodor Alexander' Meyer (1859—1936) — niemiecki estetyk, pedagog, teoretyk literatury. Główne dzieło: Das Stilgesetz der Poesie (1901).]

⁸ [Philipp von Z e s e n (1619—'1689) — poeta i prozaik, obrońca czystości języka niemieckiego, czasem przesadny w tworzeniu neologizmów; jako liryk szedł torem M. Opitza, szukał form nowych i kunsztownych; był autorem poetyki Deutscher Helikon (1640).]

[druga szkoła śląska — grupa pisarzy skupiona wokół Ślą

zaków H. Hofmannswaldaua (1617—1679) i D. C. Lohensteina (1635—1683),

poetów o orientacji barokowej (pierwsza szkoła śląska związana była

z Martinem Opitzem).]

[Wilhelm Heinse (174'6—1803) — pisarz niemiecki, teoretyk sztuki, twórca słynnej powieści o artyście Ardinghello (Ardinghello und die gliickseligen Inseln, 1787), która dała początek gatunkowi Kunstlerroman (i Malerroman).]