zagadnienia egzaminacyjne z teorii literatury (215)

Paulina Brzozowska, Matka czyli G:aGla @ 56. Genetyzm w badaniach literackich

Genetyzm: genetyczne wyjaśnienie zjawisk społeczno - historyc zr.ych.

Genetyzm: pierwszym wyraźnym stanowiskiem, jakie pojawi/ćsifw metodologii, pozytywizmu był genetyzm, zgodnie z nazwą bardziej nastawiony na pytanie o Tojkadjyzicła się literatura.niż czym jest. W ślad za. tendencją.do określania zewnętrznych czynników, które wpłynęły na powstawanie dzieła literackiego, pojawiały się rozmaite odmiany metod badania literatury: historyczne, socjologiczne, przyrodnicze, psychologiczne. Próbowano w ten sposób^jaśnić-gfflosa; dziełn iiieradrjegp - albo przez odwołanie do kontekstu historycznego czy socHeczn&go^aibo do psychik: autora ( a nawet jego „filozofii¹¹), lub tez na drodze szukania analogii z teoriami przyrodoznawczymi (np. teorią ewolucji, którą, adaptowano do teorii rozwoju gatunków literackich).

Stosunkowo łarwo scharakteryzować wspólne cechy XX-wiecznej wiedzy o literaturze, rozpatrując ją jako negację tradycji pozytywistycznej: pozytywizm, kierują się wzorem nauk przyrodniczych, narzucał badaniom literackim albo zadania drobiazgowo fotograficzne (m.

. in_w_zakrssi e TlIolo.gi i Lhiografii-pisarzy), albo pii>szukiw.anicLpira^Ltrakto^inycbLWjspasób. ściśle detenministyczny. Stawiając nauce ocle przede wszystkim wyjaśniające, kierował w dużej części wysiłek badaczy poza samą literaturę - na biografię i osobowość pisarza uwarunkowaną z kolei przez dziedziczność, czynniki środowiskowe i wpływy kulturalne ( słynna formuła Schorera: to co odziedziczone, to, co wyuczone, to, co przeżyte). Twórczość literacką rozpatrywał głównie jako świadectwo życia duchowego narodu czy wyraz charakteru narodowego. Zwracał szczególną uwagę na mimetyczno-poznawczc i postulatywne funkcje literatur)'; stosował wobec niej kryteria uty ii mistyczne, obywatelskie i moralne - albo w ogóle pomijał wartościowanie. Za swoistą kontynuacje pozytywistycznego genetyzmu uznać można teorie ( przeważnie tylko pseudonaukowe ), które oscylują między biologią, a mistyką, odwoływały się do czynników geograficznych, plemiennych: rasowych, wzbogacone czasem teorią Juuga o nieświadomości zbiorowej i jej archetypach.

(^^Symbol i alegoria- w późuoautycznych i średniowiecznych lekturach Pisma Świętego i w semiotyce R. Barthesa.

Symbol: w terminologii Chauiesa Ssndersa Peirce’a - rodzaj znała dla którego charakterystyczna jest czysta konwencjonalne powiązanie nośnika znaku i znaczenia (interpretanta). Symbolami sąnp. znaki językowe naturalne (słowa).

Barthcs posiłkował się przy czytaniu opowiadania Balzaka pięcioma kodami: empirii. osoby, nauki, prawdy, symbolu.

(Semiocykai^est dyscypliną wyodrębnioną.na podstawie kryteriów przedmiotów. Współczesny rozwój semiotyki wskazuje, ze coraz częściej staje się ona dyscypliną wielometodologiczną uprawianą przez strokturałistów, poslstrukturaiistów, i niestrukturalistów.

Semiotyka: (dotyczy znaku) ogólna wiedza o związkach rozwijana od starożytności, współcześnie uprawiana głownie przez badaczy angielskich, amerykańskich, niemieckich.

Roland Barthes zmobilizował analizę semiologiczną dla potrzeb teorii .mitu i ukrytych ideologii rządzących współczesnymi mitami. Zarówno mii, jak i literaturę określił jako system „drugiego stopnia", które wyposażone są nadbudowane systemy znaczeniowe typu ideologicznego. Przyjmował jednak literaturę, a zwłaszcza poezji szczególną rolę w demaskowaniu mechanizmów „kradzieży języka" dokonywanej w oclach mistyfikacji i manipulacji ideologicznej.