62537 P1200761

164 ELŻBIETA SZYDŁOWSKA

kultury luZyckiej, dostarczyło cmentarzysko w Prze-czycach, dla którego dokonano też oznaczeń prawie całości materiałów z grobów ciałopalnych. W rezultacie uzyskano dane dotyczące wieku i ewentualnie płci z 79,9% ogółu grobów⁷². Otworzyły się tym samym wyjątkowe w pewnym sensie możliwości wielostronnego przeanalizowania całego, złożonego kompleksu zagadnień i problemów zaobserwowanych nu badanym obiekcie w aspekcie płci i wieku osobników pochowanych w poszczególnych zespołach grobowych⁷³. Niestety, obserwacji tych nie można właściwie porównać z sytuacją na innych cmentarzyskach. Dzieje się tak przede wszystkim ze względu na Fakt małej ilości oznaczonych antropologicznie zespołów na poszczególnych stanowiskach. Poza tym, jeśli nawet oznaczenia takie istnieją, są one wykorzystane w opracowaniach archeologicznych w niewielkim stopniu, tak że właściwie należałoby je opracować ponownie pod tym właśnie kątem widzenia.

Z zagadnień, które można było w związku z określeniem płci i wieku osobników z poszczególnych grobów odkrytych na cmentarzysku w Przeczycach prześledzić bardziej szczegółowo, wymienić należy problem zespołów dziecięcych, wzajemnego położenia grobów męskich, kobiecych i dziecięcych oraz kwestię pochówków podwójnych.

Pochówki dziecięce⁷⁴ na cmentarzysku w Przeczycach były stosunkowo bardzo liczne, bo stanowiły 33,7% ogółu odkrytych grobów, a 41,9% grobów oznaczonych antropologicznie⁷⁵. Natomiast na innych nekropolach groby dzieci spotykane są raczej rzadko, lub nawet ich się nie wydziela. Taki stan rzeczy spowodowany jest, jak się wydaje, przez cały splot czynników. Z jednej strony wymienić trzeba brak antropologicznych oznaczeń wieku zmarłych z większości znanych nam zespołów grobowych omawianej podgrupy, z drugiej brak wypracowanych metod wyznaczania grobów dzieci na podstawie danych archeologicznych. Liczyć się również należy z faktem, że groby dziecięce wkopywane były płyciej i w większości wypadków uległy zniszczeniu przed rozpoczęciem badań wykopaliskowych. Można też przyjąć, że część szkieletowych pochówków małych dzieci, w których nie zachowały się szczątki kostne, a pozbawionych wyposażenia i konstrukcji kamiennych, nie została po prostu w terenie zauważona.

⁷² Kapica, Łuczak 1971; Szydłowska 1972, s. 163. tabela VIII.

⁷² Szydłowska 1972, s. 122-140, 161-164, 179-181.

⁷⁴ Chodzi tu o osobników zmarłych przed ukończeniem 14 roku życia.

⁷* Szydłowska 1972, s. 163, tabela VIII. Nie są tam wzięte pod uwagę groby podwójne: osobnik dorosły + dziecko.

Sytuację zaobserwowaną w Przeczycach porównać właściwie można tylko ze stanem cmentarzyska w Częstochowie-Rakówic, z którego posiadamy komplet możliwych do uzyskania danych antropologicznych. Ze stanowiska tego znanych jest 79 zespołów grobowych, a wykonano oznaczenia 54 pochówków;

6 z nich to groby dzieci, a więc 11,1% ogółu zespołów oznaczonych, natomiast 7,6% ogółu pochówków. Dane te nie odzwierciedlają jednak stanu faktycznego, gdyż nie obejmują zespołów podwójnych, kryjących szczątki osób dorosłych i dzieci, jakie stwierdzono w siedmiu wypadkach.

Pochówki dziecięce na cmentarzysku w Szymi-szowie, pow. Strzelce Op., stanowiły 20,6% ogółu oznaczonych antropologicznie grobów, a w Dankowie, pow. Kłobuck, stwierdzono ich 20,3%. Liczby te niestety nie stanowią podstawy do porównań z obrazem uzyskanym w tym względzie w Przeczycach, gdyż w wypadku Szymiszowa antropologicznie oznaczono tylko 19 szkieletowych zespołów grobowych, a dane dla Dankowa obejmują jedynie 64 pochówki ciałopalne.

Groby dzieci, których zdecydowana większość to pochówki noworodków lub niemowląt do 3 lat⁷⁶, charakteryzowała wielka staranność, a nawet pietyzm wykonania. Bardzo często miały obstawy kamienne o dość zwartym układzie oraz bruki nagrobne złożone z kilku płaskich kamieni, położonych tuż nad obstawami (ryc. 13 i 14). Stwierdzono pewną tendencję do wyposażania ich w małe lub miniaturowe egzemplarze naczyń. Zanotowano też fakt, iż dość często, w stosunku do grobów osobników dorosłych, znajdowano w nich tylko jedno naczynie, którym prawie zawsze był czerpak, oraz że dość duży procent pochówków małych dzieci pozbawiony był w ogóle wyposażenia.

Dane dotyczące wzajemnego położenia pochówków męskich, kobiecych i dziecięcych, jak dotąd mamy jedynie z trzech cmentarzysk, a mianowicie z Częstochowy-Rakowa, Przeczyć i Szymiszowa. Stwierdzono, że na cmentarzysku w Przeczycach występują one w przemieszaniu, natomiast na dwu pozostałych zaobserwowano odrębne zgrupowania grobów kobiet i dzieci⁷⁷. Nie stwierdzono również różnic w budowie grobów mężczyzn i kobiet, zarówno w zakresie obecności konstrukcji kamiennych, jak

⁷⁶ Szydłowska 1972, s. 213. Do grupy grobów dzieci w wieku do 3 lat zaliczyć można również zespoły szkieletowe o małych jamach grobowych, długości 1,30 m. Pochówków takich w Przeczycach zanotowano aż 104 (Szydłowska 1972. s. 161).

⁷⁷ Gajewski 1959, s. 122; Kapica 1965, s: 265 i ryc. 1.