68543 SDC11025
w N sg., jak narodi 'lud, naród, tłum, rzesza, ludzie’, bratrija 'bracia’ (odmiana I według deki. III, por. G sg. bratriję), gradi 'miasto, mieszkańcy miasta’, druziną 'drużyna’, kamenije, kamenije (r.nij.) 'kamienie, kupa kamieni* itp.
Niektóre przykłady: i minogi narodi oti galileję po nemi idoią Zogr. Mk VII, 7, por. w Mar. l.poj. i de; i se vesi gradi izidę protwę isusovi Mar. Mt. VIII, 31, por, w pozostałych zabytkach ewangelicznych formę sg. izide; kiło jesłi mati moja i khto\ sęłi bratrija moja ? Mar. Mt. VIII, 34 — tu orzeczenie w l.mn., a przydawka w l.poj,; kiło sęti bratrija moja 'którzy są bracia moi?*; vipraĆaaxQ ze jego druzina jemu Supr, 218, 24 'zapytała go drużyna jego’; da kamenije se %Mbi hądqti Zogr. Mt. IV, 3 'niech te kamienie staną się chlebem’; tu coli. kamenije występuje w funkcji l.mn.
Ze względu na motywację semantyczną użycia l.mn. orzeczenia opisana konstrukcja nazywa się konstrukcją według znaczenia, po łac. constructio ad sensum.
c. Forma orzecznika
Orzecznik, zarówno rzeczownikowy, jak też przymiotnikowy występuje w języku scs. regularnie w formie mianownika, por. w języku polskim orzecznik rzeczownikowy w narzędniku1.
Niektóre przykłady: vy jeste solb zemi, vy jesłe svćti miru Zogr. Mt. V, 13-14 *wv jesteście solą ziemi, wy jesteście światłością świata’; ioam proroki bć Mar. Łk. XX, 6 'Jan był prorokiem’; relbja jesłi vira tvoja Mar., Zogr. Mt. XV, 28 'wielka jest wiara twoja*.
Wyjątkowo pojawia się orzecznik rzeczownikowy w formie narzędnika, np. dhoją bo bĆ era Supr. 489, 9 'Ewa bowiem była dziewicą*.
d. Dopełnienie tzw. sprawcy
W konstrukcji biernej zdania w języku scs., na ogół zgodnie z innymi językami słowiańskimi, z wyjątkiem polskiego, przy orzeczeniu występuje dopełnienie sprawcy (agens, podmiot logiczny) w formie instr. lub w formie gen. z przyimkiem oti. W języku polskim mamy w podobnych wypadkach konstrukcję przyimkową — acc z przyimkiem przez.
Przykłady: bi (podm. domyślny: Isusi) iskuiajemi sotonoją (dijarolomi) Mar., Zogr. Mk I, 13 'był kuszony przez diabła’; posilani bysti angeli ganrih oti bogi Mar. Łk. I, 26 'posłany został anioł Gabriel przez Boga* itp.
e. Przydawka celownikowa
Forma celownika, podobnie jak dopełniacza lub zaimka dzierżawczego, mofr wystąpić w funkcji przydawki przynależnościowej (dzierżawczej, po łac. tzw. dativu posscssivus). W języku polskim odpowiada takiej formie forma przydawki dopełni*’ czowej (tzw. genetivus possessivus).
Przykłady: xram}> moliłri Mar. Mt. XXI, 13 'dom (świątynia) modlitwy’; oti
* W potocznym języku polskim i w dialektach występuje także orzecznik w mianowniku.
\puitenije greyomi Mar. Mt. XXVI, 28 obok otipuitenije grit%ovi Łk. I, 77 (grćx* w Zogr.) 'odpuszczenie grzechów’; syni łi obok syni łrojb Mar. i Zogr. J. IV, 50 'syn twój* itp.1
f. Podwójny biernik
Konstrukcja ta utworzona została prawdopodobnie na wzór grecki po pewnych czasownikach; w języku polskim odpowiada jej związek czasownika z biernikiem i narzędnikiem.
Przykład: sitvorq vy ćlorćkomi lorica Zogr. Mt. IV, 19 'uczynię (ustanowię) was łowcami ludzi’ itp.; występuje tu połączenie dopełnienia bliższego vy i dopełnienia orzecznikowego lonca, tzn. acc. |-acc. po czasowniku sitvoriti} co odpowiada w polskim acc. + instr. po uczynić.
g. Miejscownik bezprzyimkowy
Język scs. zachował archaiczną konstrukcję miejscownika bezprzyimkowego obok powszechnie używanego wyrażenia przyimkowego, między innymi po takich czasownikach, po których w języku polskim możliwy jest tylko miejscownik z przyimkiem lub dopełniacz.
Przykłady: semb mestć Supr. 81, 3 *na tym miejscu’ (okolicznik miejsca); tomi casS Mar. Mt. XVIII, 18 *o tej godzinie’ (okolicznik czasu); kiło prikosnę są riza%i moixi Mar. Mk V, 30 'kto dotknął się szat moich*, dosłownie: 'w szatach moich*; w scs. możliwa też była konstrukcja kosnoti są z gen.2
h. Dativus absolutus
Dativus absolutus (dat. abs.), inaczej zwany celownikiem niezależnym, jest chyba najbardziej osobliwą konstrukcją składniową języka scs. Poza językiem scs. konstrukcja ta nie miała zastosowania w językach słowiańskich, nie licząc sporadycznych wypadków w języku średniobułgarskim czy staroruskim, gdzie zapewne chodzi o wpływ języka scs.
Pod względem formalno-gramatycznym i funkcjonalnym dat. abs. znamionuje się tym, że występujący w formie dat. rzeczownik lub zaimek pełni funkcję podmiotu zdania, natomiast łączący się z tą formą imiesłów, przeważnie strony czynnej, również w formie dat., pełni funkcję orzeczenia. Schemat konstrukcji możemy zapisać następująco:
dat. abs. = dat. subst., pron. (subiectum)-ł-dat. part. (praedicatum)
1 Podobne konstrukcje datiwu possessiwu zachowały się w języku bułgarskim, np. balta mi ‘mój ojciec*, li ca ta im ‘ich twarze* itp.; posesywność jest tu wyrażona zaimkiem w celowniku. W łacinie dat. poss. występował najczęściej przy czasowniku łsse i oznaczał osobę, dla której coś istnieje, która coś posiada, np. liber miki est ‘mam książkę, książka jest moja’, multi nobit amid sunt ‘mamy wielu przyjaciół’ itp.
2 Konstrukcję miejscownika bezprzyimkowego spotykamy również w innych językach, por. np. strus. Novogorodł ‘w Nowogrodzie*, stczes. Plolktwicich ‘w Płoszkowicach'. stgluż. Budyłini 'w Budzi-azynie* itp.
119
118
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
scs62 I I I , H narad* lwi, naród, tłum, noua, ludzie*, beatrija bracia* (odmiana we<)U>g dr
to nic innego jak przedstawienie. Lud podziwiał „aktorów", ale był biernym odbiorcą. Osoby te b
ScannedImage 2 (Konserwatyści często odwołują się do takich wartości, jak tradycja, religia, naród,
scandjvutmp167 01 350 kobieta jak np. Wolter z margrabiną du CMtelet, ludzie którzy ani się rozłączy
71484 klasa III6
56824 SDC11009 jw., wers 13, i inne formy omawiane już poprzednio w związku z przymiotnikami odmiany
NARÓD I SPOŁECZEŃSTWO W LITERATURZE PLEBEJSKIEJ 119 Szczególną odmianą koncepcji narodu jako wspólno
Jak zapobiegać dziurze ozonowej? My, jako ludzie możemy przyczynić się do zmniejszenia dziury ozonow
169 wysokości i 5 szerokości. W miejscu tem, jak niesie podanie, mieszkał kiedyś lud olbrzymów, któr
page0244 241 Tak na wzór Skargi pokrzepiając lud słowem. Bożem i jak poprzednik nie raz proroczemi o
page0412 4io PLATON. Symmiasz wtedy, choć mu było bardzo smutno, zaśmiał się pomyślawszy, jak tłum,
więcej podobnych podstron