74776 skanuj0025 (186)

100 Antropologia strukturalna

nie stosunków międzyjednostkowych różnorodność możliwych postaw jest praktycznie nieograniczona; podobnie jest z różnorodnością dźwięków, które aparat głosowy może artykułować i które rzeczywiście wytwarza w pierwszych miesiącach życia ludzkiego. Ale każdy język zachowuje tylko bardzo małą część zbioru wszystkich możliwych dźwięków; w obliczu tego faktu językoznawstwo zadaje sobie dwa pytania: dlaczego pewne dźwięki zostały wybrane? jakie stosunki zachodzą między jednym lub wieloma wybranymi dźwiękami a wszystkimi innymi?²⁹ Nasz zarys historii problemu wuja znajduje się dokładnie w tym samym punkcie: grupa społeczna, jak język, ma do dyspozycji bardzo bogaty materiał psychofizjologiczny i, znowu jak język, zachowuje z niego tylko nieliczne elementy, z których pewne przynajmniej pozostają takie same w najbardziej różnorodnych kulturach; grupa łączy je w struktury za każdym razem inne. Można więc zapytywać o racje tego wyboru oraz o prawa łączenia wybranych elementów.

Co się tyczy szczególnego problemu stosunków między siostrzeńcem a wujem, trzeba zwrócić się do Radcliffe--Browna; jego słynny artykuł o wuju w Afryce Południowej ³⁰ jest pierwszą próbą odsłonięcia i przeanalizowania przejawów tego, czemu moglibyśmy nadać miano „ogólnej zasady kwalifikowania postaw”. Wystarczy przypomnieć tu podstawowe tezy tego, dziś już klasycznego, studium.

Wedle Radcliffe-Browna nazwa „awunkulat” nadawana jest dwom antytetycznym systemom postaw: w jednym przypadku wuj reprezentuje autorytet rodzinny, budzi lęk. żąda posłuszeństwa i ma prawa do swego siostrzeńca: w drugim — siostrzeniec ma wobec swego wuja przywilej reprezentowania rodziny i traktuje go mniej lub bardziej jako swoją ofiarę. Ponadto istnieje korelacja między postawą wobec wuja a postawą wobec ojca. W obu przypadkach znajdujemy te same dwa systemy postaw, ale są one odwrócone: w grupach, w których stosunki między ojcem a synem są swobodne, stosunki między wujem a siostrzeńcem są poddane rygorom, zaś tam, gdzie ojciec występuje jako surowy nosiciel autorytetu rodzinnego, wuj jest traktowany swobodnie. Te dwie grupy postaw tworzą zatem, jak powiedziałby fonolog, dwie pary opozycyjne. Radcliffe--Brown kończył proponując interpretację zjawiska: w ostatecznym rachunku sens tych opozycji jest określony przez filiację. W systemie patrylinearnym, gdzie ojciec i lineaż ojcowski reprezentują tradycyjny autorytet — wuj, uważany na ogół za „matkującego mężczyznę”, jest traktowany tak jak matka, a niekiedy nawet — nazywany tak samo jak ona. Odwrotna sytuacja urzeczywistnia się przy systemie matrylinearnym: tam autorytet jest ucieleśniany przez wuja, a postawa miłości i familiarności jest skierowana ku ojcu i jego lineażowi.

Doniosłość tego wkładu Radcliffe-Browna nie może być zbyt wysoko oceniona. Po bezlitosnej krytyce, jakiej Lowie mistrzowsko poddał metafizykę ewolucjonistyczną. jest to próba syntezy podjęta ponownie, ale już na podstawach pozytywnych. Stwierdzenie, że próba ta nie wyczerpała od razu tematu, nie uchybia bynajmniej czci, jaką należy okazać wielkiemu angielskiemu socjologowi. Przyznajmy zatem, że również rozprawa Radcliffe-Browna pozostawia w stanie otwartym ważne i trudne pytania. Po pierwsze, awunkulat występuje nie we wszystkich systemach patry-linearnych i matrylinearnych, a znajdujemy go czasem w systemach, które nie należą do żadnej z tych kategorii.³¹Po drugie, stosunek wujostwa zachodzi nie między dwoma, ale między czterema członami: wymaga on brata, siostry, szwagra i siostrzeńca. Interpretacja taka, jak przedłożona przez Radcliffe-Browna, arbitralnie izoluje pewne składniki globalnej struktury i trzeba ją tak właśnie traktować. Kilka prostych przykładów unaoczni tę podwójną trudność.

Organizacja społeczna tubylców z wysp Trobriandzkich w Melanezji odznacza się filiacją matrylinearną, swobodnymi i familiarnymi stosunkami między ojcem a synem oraz wyraźnym antagonizmem między wujem a siostrzeńcem.³²