310

LUBOMiR DOLEŻEL

Jest też jeszcze inny sposób użycia modalności, który również ma poważne znaczenie dla teorii narracji; mamy tu na myśli intersubiektywne użycie modalności, tj. przypisywanie ich pewnemu kodeksowi (np. de-ontycznemu czy aksjologicznemu)⁴⁷. W strukturach narracji modalności kodeksu charakteryzują „świat zewnętrzny" (np. środowisko społeczne), w którym osadzone są zrelaty wizowane „światy” agensów. Tu także możemy przewidzieć, że modalności zrelatywizowane i modalności kodeksu będą do siebie w stosunku zgodności lub niezgodności, a zatem i tu także z podstawy modalnej wyprowadzane będą historie sojuszu lub antagonizmu. W tym wypadku jednak będziemy mieć do czynienia z sojuszem lub konfliktem między agensem (agensami) a „światem" zewnętrznym, który nadaje moc obowiązującą kodeksowi modalnemu.

2. Pojęcia modalne należy odróżniać od pojęć „antropologicznych"'' Pojęć antropologicznych używa się do wyrażania ludzkich zdolności, postaw, emocji, pragnień, nadziei, itd. Nie wolno nam jednak zapominać że — szczególnie w wypadku modalności zrelatywizowanych — między tymi dwoma zbiorami pojęć zachodzi pewien ścisły związek: można powiedzieć, iż pojęcia modalne reprezentują podłoże pojęć antropologicznych, lub odwrotnie — że pojęcia antropologiczne to manifestacje pojęć modalnych.

W naszym omówieniu modalności narracji traktowaliśmy je jako abstrakcyjne pojęcia semantyczne, bez interpretacji „antropologicznej mimo że pojęcia antropologiczne nadal grają zasadniczą rolę w teorii narracji. Niektóre wpływowe kierunki w nauce o literaturze w istocie posługują się wyłącznie językiem „antropologicznym” w interpretowaniu utworów narracyjnych. Wprowadzenie modalnych kategorii narracji można uznać za próbę odsłonięcia logiki modalnej, która kryje się u podłoża tego popularnego, lecz nieprecyzyjnego języka „antropologie!^-nego” używanego w interpretacjach krytycznych.

Przełożyła Maria Bożenna Fedewicz

Pamiętnik Literacki r yv,„ . PL ISSN 003,-05_]4 ' ***”' ¹⁹*

| WOLF SCHMID

PŁASZCZYZNY NARRACYJNE: „DZIANIE SIĘ”, „HISTORIA”, „OPOWIEŚĆ” I „PREZENTACJA OPOWIEŚCI”

1. Fabuła i siużet w rosyjskim formalizmie

W praktyce analitycznej formalistyczna dychotomia fabuły i siuż okazuje się problematyczna'. Za jej niedostateczną operatywność od wiedzialna jest już choćby niejednoznaczność pojęć. Formaliści użyv obu kategorii w rozmaitych znaczeniach. Nawet tam, gdzie u podst leżały zasadnicze treści znaczeniowe: fabuła — materiał forir wania siużet u, siużet = formowanie materiału i

⁴⁷ Zob. I w i n, op. cit., s. 86.

¹⁸ Von Wright, The Logic oj Prejerence, s. 7,

[Wolf S c h m i d - niemiecki slawista średniej    umwers

tu hamburskiego; poprzednio pracował na umwersy    książki Der Texti

literatury i hUtori,

hau in den Erzaiilungen Dostojevskijs (Munche

»ych w czasopismach naukowych.    Geschehen”, „Ceschi

Przekład Wedlu*: W. Schmid, Die    „_r siawi.tlsehe. Aln

„Erzahlung"„nd „Prasentetlrm der ErzaJriW • nach” 9 (1982), s. 83—110.]

o dychotomii fabi

¹ Spośród bardzo licznych metateoretycznych ^r0^P^7a^ „Fabel” und „Su.jt i siużetu wymieńmy tutaj jedynie: E. Vole ,    ^ (1977), s. 141—166, or

ⁱⁿ der modernen Literaturwissenschajt. „Poe tea _Methodologische Rekonstru A- A. H a n s e n - L 6 v e, Der russische ^Formal'^s™' ^ng. _Wien 1978. Nowsze a 'ion seiner Entwicklung aus dem Prtnztp der _D0szczególne dzieła, zawarte i tykuły, zarówno syntetyczne, jak i analizujące    _jls (Łotwa) tomach zbić

^w wydawanych przez Instytut Pedagogiczny w____1978; tam zwłaszcza L. M.

^wych: Woprosy siużetosłożenija. T. 1—⁵- ^R'^ga5—17, oraz B. F-

'e w i _{c z}, Dialektika fabuły i siużeta. t. 2, _CzechosłoWackie badania prób e

‘ ńni, Siużet i fabuła, t. 5, 1978, s. ^11_"² ' p—wgmy sujetu. Red. N- ^{r a} ,

fabuły i siużetu reprezentuje słowacki z i ^ artykuły N. Krausovej, ^v^, j. Śtevćek. F Milrn    -

A-i