DSCN9474

sowemu arystokracji- Określenia „pogański", „chrześcijański" mają v Pogance wartość symbolów; roi się zresztą od nich w powieści.

Zmichowską nie umie uporać się z materiałem obserwacji zaczerpniętych z otaczającego ją życia, ukazać mechanizmu rządzącego rzeczywistością. Boy nazywa ją balzacienne sans savoir (bezwiednie balzakowska), przecenilibyśmy jednak Gabryellę, gdybyśmy to określenie rozumieli jako porównanie jej z wielkim realistą krytycznym, do którego w żadnym wypadku nie dorosła. W pewnym jednak stopniu uwaga Boya jest słuszna. Bolesne przeżycia Beniamina, zabłąkanego w obcym mu świecie burżuazji, przekazują typowe cechy procesu wychodźstwa ze wsi ubożejącej szlachty, do której należy również Zmichowską. Gaoryella, przerażona mechanizmem nowego Życia, nie znajduje w nim miejsca dla przedstawiciela kształtującej się wówczas dopiero inteligencji miejskiej. Młody Beniamin, szlach-c*c-inteligen t. wraca kapitulancko na wieś, nie umiejąc się zdobyć na plebejski gest Stendhaiowsłdego Sorela, bohatera powieści Czerwone i czarne — na rzucenie wyzwania klasie panującej. Głęboka analiza psychologiczna wydobywająca wielkość klęski życiowej bohatera zastępuje w Pogance realistyczne powiązanie wydarzeń, jest wyrazem rezygnacji z historycznego uzasadnienia niepowodzeń Beniamina. Długi opis rozpaczy zawiedzionego kochanka następujący bezpośrednio po pobieżnym wyliczeniu jego perypetii w kosmopolitycznym świecie Zachodu, podkreśla ogrom straconych złudzeń naiwnego „górala¹'. Balzakowską finezję w odsłanianiu skomplikowanego układu praw rządzących społeczeństwem mieszczańskim zastępuje u Żmichowskiej aluzyjny szkic typowych wydarzeń i precyzyjny obraz uczuć przez nie wywołanych.

Nieporadność wobec coraz bardziej komplikujących się stosunków gospodarczo-społecznych zmusza Zmichowską do zastosowania jeszcze innych środków artystycznych, umożliwiających uchylenie się od obowiązku stworzenia wiernego i uporządkowanego obrazu rzeczywistości. Są to fantastyka i baśniowość, które przychodzą najczęściej z pomocą autorce w momentach rezygnacji z ambicji realistycznych. Przy ukazywaniu dobrze znanego z doświadczenia, nieskomplikowanego świata drobnoszlacheckżego posługuje się Zmichowską realistyczną metodą opisu, wprowadzając natomiast Beniamina w krąg dworu Aspazji ujmuje typy i sytuacje baśniowo i fantastycznie. Fantastyka opisu konnej przejażdżki i dworu Aspazji, baśniowa łatwość i szybkość w przechodzeniu z sytuacji w sytuację (kariera Beniamina) spełniają dwie funkcje: osłaniają — jak wyżej wspomniano — luki w realizmie powieści, a również ułatwiają ocenę ludzi i wydarzeń. Tajemnicze i niezwykłe obrazy świata magnackiego w zestawieniu z jasnymi i pogodnymi obrazkami z życia dworku potęgują rozłam i obcość między tymi obydwoma środowiskami, przeciwstawiają silniej ich różne wartości.

Posługiwanie się nadprzyrodzonymi silami przy rozwiązywaniu życiowych konfliktów bohaterów, wymierzanie sprawiedliwości przez nieznane czynniki (spalenie Aspazji), niechęć do podporządkowania się prawom rządzącym rzeczywistością — stanowią wyraz ideologicznych wahań Żmichowskiej, wstrzymującej się zarówno przed zdecydowanie postępowym jak też wstecznym rozwikłaniem konfliktów społecznych. Przeniesienie zaś społecznych problemów w sferę zagadnień moralnych zwalnia z obowiązków realisty, pozwala ominąć rozstrzygnięcie drażliwych spraw, ułatwia przeprowadzenie z góry założonej tezy.

Sprawa naczelnego zagadnienia powieści sprawiła trochę kłopotu tradycyjnej krytyce Poganki. Widziano je nie tylko w przeciwstawieniu „miłości dobrej** i „miłości złej“, ale również w rzekomym de-monizmie sztuki, przypisując Żmichowskiej prawie „młodopolski" lęk przed jej złowrogą siłą.

Słuszne jest wysunięcie tej kwestii przy interpretacji Poganki, ale niewłaściwe byłoby zarówno podnoszenie jej do rangi najważniejszego zagadnienia w utworze jak też zepchnięcie jej między sprawy drobne, marginesowe. Jest ona ściśle powiązana z zasadniczą problematyką powieści Zmichowską, próbując przeprowadzić krytykę współczesnej rzeczywistości we wszystkich wążmej^yjgh-.jej -P£zgjąwach, nięjoioże ^pominąć i sztuki, tak ważnego elementu tej jTjRCZKgristośęi. Sztuka, przedstawioną tu jako demoniczna siła, stanowiła przy ów-czggnym układzie stosunków społecznych groźny oręż. służąo: -światu feudalnemu. Sojusz sztuki z tym obozem zaznaczony został w powieści w dwojaki sposób: przez określenie formy i treści współczesnej sztuki oraz przez ukazanie jej funkcji społęczr

Portret starożytne] pary — Alcybiadesa i Aspazji, ujęty w arystokratycznie regularną formę klasyczną.jest w Pogance aluzją do pseu-doklasycyzmu charakterystycznego wówczas dla pewnego odłamu polskiego malarstwa. Jego oderwanie się od gleby narodowego żyda. od problematyki aktualnego żyda społecznego podyktowane zostało przez mecenat kosmopolitycznej magnaterii. Instytucja ta, sięgająca tradycjami daleko w przeszłość szlachecką, przez długi okres czasu odcinała artystów krajowych od nie uznawanego przez klasy panujące ożywczego nurtu ludowej twórczości artystycznej. Zamówienie

- 23

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
323 (4) 33 Arystoteles określa cel dialcktyki nie tak wyraźnie, jak ja to uczyniłem; podaje on 
DSCN9426 nych przypadkach określana była przez poszczególnych badaczy. Podawane przez nich cyfry nic
ABC PowerPoint 2010 PL Rysunek 6.2. ♦    Aby określić foldery, które mają być
178 3 356 Zadanie 44. (2 p.) Określ, jaki odczyn mają kolejne roztwory w punkcie końcowym min reczko
80 lat nauczania języka polskiego jako obcego 103 określenia. Najlepsze z nich mają ambicje wydawnic
P1190123 cepcjl świeckich filozofii. Jeżeli bowiem Arystoteles określa człowieka jako „zwierzę polit
Nowy numer „Pograniczy"Zwierzęta mają głos NAJNOWSZY numer szczecińskiego dwumiesięcznika
S Określone podmioty nie mają swobody odnośnie decyzji „Czy zawrzeć umową?" S Określone podmiot
Wzajemnymi relacjami między poszczególnymi instytucjami rządzą określone zasady. 3 z mch mają charak
IMG023 23 nia punktu zerowego transformatora i uziea^lenin ochronnego maja przybliżone wartości lub
Określono kilka zależności empirycznych pomiędzy wartością wskaźnika tlenowego i budową chemiczną or
skanuj0005 58 II. Parametryczne testy istotności krytycznym określonym nierównością £/<ms. Wtedy
smallP1040789 Średnice przewodów odpływowych określa się na podstawie obliczonej wartości natężenia

więcej podobnych podstron