DSC"72

28 Odmiany myślenia o edukacji i ograniczać sferę bezwiednych zachowań³⁴. Te aspekty przemawiały by na rzecz i'n telek t u a J i zo wa n i a współczesnego kształcenia i pielęgnowania jego sfery abstrakcyjnej.

Jednakże abstrakcja może też oznaczać dostrzeganie danego zjawiska jako wyizolowanego, z pominięciem jego okoliczności, sytuacji, komplikacji tworzą. j\ cych w całości pewną jakość. Na postawione przez siebie pytanie ..Kto myśli abstrakcyjnie?’* odpowiedział kiedyś łlegel, że tak myśli człow iek pospolity, on bowiem nic ogarnia rozległego tła rozgrywki poznawczej^J5; mógłby to być argument przeciw kształceniu abstrakcyjnemu.

Zbierzmy to. co jest znaczące dla pulsowania kategorii intcłcktualizmu pedagogicznego i powiedzmy, ze rozpina się ono między abstrakcją odartą z życia, a żydem ogołoconym z abstrakcji.

/Praktycyzm jako pulsująca kategoria pedagogiczna rozpina się między pojmowaniem praktyki jako wartości niższego bądź najwyższego rzędu.

Doświadczamy tęsknoty za ..dobrą praktyką” i rozgoryczenia wywołanego uczestniczeniem (z konieczności) w „praktyce złej". Swojego rodzaju ideałem „praktyki dobrej”, czyli skutecznej i teoretycznie nic obciążonej, stała się w oczach wielu pedagogów edukacyjna praktyka amerykańska. Stad i amerykańskie szkolnictwo, przesycone nastawieniem praktycystycznym. bywa widziane jako wzorcowe, czyli umożliwiające ludziom osiąganie życiowych sukcesów. W naszych obecnych warunkach szczególnie silnego pragnienia sukcesu, kategoria praktycyzmu staje się nadzwyczaj ponętna. Warto więc zastanowić się nad jej treścią, w tej wersji budzącej pożądanie oraz przyjrzeć się

/M

społecznym okolicznościom, w jakich wyrosła i utrwaliła się.

Praktycyzm pochodzenia amerykańskiego wiąże się przede wszystkim ze specyfiką etosu pracy tamtejszego przeciętnego obywatela a dokładniej — z tak silną determinacją pracy, jaka dla człowieka dzisiejszej Europy środkowo-wschodniej jest wręcz niepojęta. Źródeł owej trudności można doszukiwać się w tradycyjnym myśleniu mieszkańca starego kontynentu, który nawet gdy nisko usytuowany w strukturze społecznej, ma świadomość dziedzictwa sprzyjającego utrzymywaniu go przy życiu. Pionierskie czasy Ameryki, które dotąd z.yją w tamtejszej mentalności, nic dawały żadnej ochrony jednostce i tym samym zmuszały ją do wysiłku i aktywności Wśród imigrantów przeważał element chłopski. Stąd jak wskazuje J Chałasiński wywodzi się chłopskie amerykańskie zamiłowanie do konkretów, do rzeczy wymiernych. partykularyzm umysłowy, brak zamiłowania do intelektualnej zabawy, kult zdrowego rozsądku i wymiernego sukcesu gospodarczego. Wzory klas niższych stawały się tam obowiązujące dla całego społeczeństwa, odwrotnie mz w Europie, gdzie rozwój kultury polegał na przenikaniu intelektualnych wzorców kulturowych klas wyższych do klas niższych³⁶.

Praktycyzm amerykańskiego myślenia uzasadniała tamtejsza filozofia pragną tyczna z jej zainteresowaniem celową naturą działań ludzkich, funkc

jonowaniem w święcie empirycznym za względu na obscrwowalnc fakty w łańcuchu związków przyczynowo-skutkowych. Ojciec pragmatyzmu. Ch.

Pcirce. odcinał się od Kaniowskiego pojęcia „praktyczny", przychylał się , ^ natomiast do pojęcia ..pragmatyczny".\ IJ Kanta sfera praktyczna odnoszona' była do moralnego aspektu działań ludzkich, w którym abstrahowano od przyczyn i skutków czynu, podnoszono natomiast jego intencję koncentrującą się wokół kategorii obowiązku. Rezerwując pojęcie filozofii praktycznej dla problematyki moralnej, wyróżnił Kant obok niej — problematykę pragmatyczną, dotyczącą kwestii celowego charakteru czynów, potraktowanych jako środki umożliwiające realizację określonych zamiarów ^,7

Tę właśnie problematykę rozwijali teoretycy pragmatyzmu; nic cenili oni programowo wiedzy pojęciowej. Dla W. Jamesa; „Ujmować życic w pojęcia to tyle co wstrzymywać jego ruch. rozcinać je, niby nożyczkami, na kawałki i przyszpilać te kawałki w naszym zielniku logicznym, ahy je można było porównywać potem jako zasuszone okazy ... takie postępowanie suponujc. że życie się już skończyło ... pojęcia to wizerunki po faktach ... to pośmiertne wzmianki o faktach"

Wyrosła na określonym podłożu społcczno-poznawczym niechęć do abstrakcji, nacisk na konkretne kosckwencjc działania, wynoszenie roli doświadczeń życia potocznego, koncentracja na praktyce w perspektywie jej doraźnej skuteczności, całe to najszerzej pojęte nastawienie antymctafizycznc odzwierciedliło się w edukacyjnej koncepcji pragmatycznej, ukierunkowanej na kształcenie podporządkowane bieżącym potrzebom życia Uważa się wprawdzie. że J Dcwcy był tym filozofem-pedagogiem, który zdołał przezwyciężyć antynomię teorii praktyki przez nadanie pojęciu doświadczenia szerokiego sensu³⁹, ale jeśli tak, to było to przezwyciężenie w- sferze myślowej, a życic amerykańskie było i jest nadal przepojone duchem praktycyzmu.

I chociaż, po chłopsko-rolntc/cj fazie rozwoju nadeszła w Ameryce era mieszczańsko-przemysłowa, kiedy tamtejszy człowiek pracy połączył swoje wysiłki /. myślowymi inicjatywami, to były one nadal nastawione na usprawnianie praktycznego życia. Imponująca technika sprzyja zaspokajaniu potrzeb, ale są to potrzeby ugruntowane tradycją, a obecnie wzmacniane przez butną konsumpcję, specyficznie kanalizującą ludzką energię. Napędzający konsumpcję korporacyjny biznes jest zainteresowany bezrefleksyjnym korzystaniem prze/, ludzi z rzeczy, co stanowi podstawę współczesnej wersji praktycyzmu

Amerykańska szkoła na poziomic masowym mc sprzyja przeciwstawianiu się owemu praktycy/mowi, gdyż jako wytwór życia społecznego jest zarazem elementem umacniającym system Wprawdzie powszechnie dostępne kształcenie w dwunastoletniej szkole oraz objęcie kształceniem po nad średnim ponad połowy ludności kraju, stanowią osiągnięcia edukacyjne, lecz zarazem ss^ tematycznie, (xl czasu Manifestu ł scncjalistow / 1938 roku. powtarzają krytyczne uwagi o niskim intelektualnym posionuc szkoły Nie chodzi przs