Image (7)

Odbiór i odbiorca w procesie historycznoliterackim 7S-

cieszy wyobraźnię badawczą jako zespół możliwości stanowiących początek całej serii przypadków, które następować będą w całkiem nowych i nieprzewidywalnych sytuacjach. Historyczność utworu — w tej perspektywie — to jego sposobność do egzystowania i funkcjonowania poza pierwotnym układem współrzędnych, a więc (co równoznaczne) zdolność włączania się w odmienne układy współrzędnych. Odrywając się od biografii pisarza — rozpoczyna swoją historię w nieprzeliczonych biografiach czytelników; wszak każda jego lektura jest kawałkiem czyjejś biografii, a poprzez nią — biografii grup pokoleniowych i środowisk. Wypadając z determinujących uwikłań świadomości zbiorowej danego miejsca i czasu, nasyca się potem stopniowo treściami ideowymi innych czasów i miejsc. Określiwszy się wobec zastanego systemu tradycji, sam znajdzie się następnie w obrębie tradycyjnego repertuaru, współtworząc układ odniesienia dla późniejszych inicjatyw pisarskich. Wchodząc w swoim czasie do jakiegoś zestawu utworów pokrewnych, ulega polem osamotnieniu i staje się bezbronny wobec najprzeróżniejszych zaliczeń i zaszeregowań — dokonywanych wedle kryteriów, których nikt uprzednio nie potrafiłby sobie wyobrazić. Znalazłszy się poza swojskim układem życia literackiego, które przewidywało dlań określone tory społecznego obiegu i strefy oddziaływania, może podlegać potem — w zmieniających się sceneriach komunikacji literackiej — wielorakim przekwalifikowaniom funkcjonalnym: i tak tekst przeznaczony zrazu dla kręgu przyjaciół pisarza i żyjący w obiegu rękopiśmiennym okazuje się później kanonicznym tekstem danej literatury narodowej, powielanym w masowych nakładach; nowatorski eksces odrzucony przez współczesnych i rychło przez nich zapomniany w innej epoce trafia na listę lektur szkolnych; utwory plebejskie wchodzą z czasem do repertuaru literatury elitarnej; z kolei dzieła stylu wysokiego obsuwają się na poziom przykładowych kiczów...

Słowem: z charakteryzowanego teraz punktu widzenia utwór jest nie tyle odpowiedzią, co pytaniem — wciąż oczekującym na nowe odpowiedzi; nie tyle definitywnym rozwiązaniem, co zadaniem do rozwiązywania (na różne sposoby); nie tyle aktualizacją, co potencjalnoś-cią, która domaga się za każdym razem aktualizacji od odbioru.

Pierwsza koncepcja historyczności uznaje za naczelną wartość dzieła — jego oryginalność; natomiast w drugiej taką główną wartością okazuje się produktywność dzieła. Oryginalność to wyłom, jaki utwór powoduje w spetryfikowańym systemie literatury — swoją bezprecedensowością. Nie jest przewidywany przez obowiązujące normatywy i taksonomie twórczości pisarskiej: z punktu widzenia rozpowszechnionych standardów oczekiwań jawi się jako rozstrzygnięcie dewiacyjne, dziwacznie nie dopasowane do zastanego świata tekstów. Cała ta jego oryginalność jest jednak już na zawsze i nieodwołalnie zrośnięta z takim historycznie określonym układem okoliczności; istnieje jedy-