img070 (16)

stadium tej ewolucji demograficznej, kraje znacznie mniej zaawansowane i regiony rządzące się w tej dziedzinie odwiecznymi zasadami. Nawet jednak w najbardziej rozwiniętych krajach przed pierwszą wojną światową zasięg żywiołowej prokreacji był jeszcze znaczny. Wyjątek stanowiła Francja, w której liczba urodzeń od wielu dziesięcioleci była niska i przed 1914 r. zbliżała się do 18 na 1000 mieszkańców, wartości, do której ta sama liczba we Włoszech spadnie dopiero w latach sześćdziesiątych XX wieku. W innych krajach rozwiniętych liczba urodzeń (na 1000 ludności) była wyższa i wahała się od 22-23 w krajach skandynawskich do 28 w Niemczech. W krajach na niższym poziomie cywilizacyjhym wartości te były jeszcze wyższe, przekraczały 30 w takich krajach, jak Włochy, Hiszpania, Portugalia, na wschodzie Bułgaria, aż do astronomicznej liczby w Rosji (44). Wskaźnik zgonów wynosił w krajach Zachodu i w Skandynawii 13-18 na 1000 ludności, a w krajach mniej rozwiniętych przekraczał 20 (Portugalia, Hiszpania, najwyższy zaś był w Rosji). Wreszcie trzeci ważny wskaźnik: na 1000 niemowląt umierało tylko w paru krajach skandynawskich poniżej stu, w innych zachodnich ponad sto, w krajach bardziej zacofanych ok. 150, a w Rosji aż ponad 250. Widać więc trzy strefy demograficzne: zachodnią, z bardziej zaawansowanym sterowaniem prokreacją i umiarkowaną śmiertelnością (bezkonkurencyjna tu była Skandynawia), peryferyjną z ledwo zaawansowanym ograniczeniem urodzeń i dwa razy większą śmiertelnością, wreszcie na wschodzie i zapewne na obrzeżach bałkańskich strefę całkiem jeszcze poddaną pierwotnym prawom natury: wiele urodzeń, mnóstwo zgonów dorosłych i niemowląt. Średnia długość życia przewidywana dla noworodka wynosiła w latach przed I wojną światową w Szwecji 58 lat, w Anglii 54, we Francji 50, w Niemczech 49, lecz już w Austro-Węgrzech 42, a Rosji europejskiej 32! Widać tu więc trzy grupy społeczeństw, trzy strefy, o których była mowa.

Opisane wyżej przemiany struktury zawodowej i społecznej, urbanizacja i industrializacja oraz idąca za nimi demokratyzacja społeczna dokonywały się w ścisłym związku z podnoszeniem się poziomu kulturalnego i cywilizacyjnego szerokich warstw ludności. Bez takiego postępu wszystkie te przemiany nie byłyby możliwe. Wskaźnikiem poziomu kulturalnego był poziom wykształcenia ludności i zasięg analfabetyzmu. Ten ostatni w masowej skali prawie zniknął w końcu XIX wieku w przodujących krajach przemysłowych. Około 1900 r. analfabeci stanowili wśród nowożeńców niemieckich, francuskich i angielskich ł-6%, podobnie wśród rekrutów - tam, gdzie była obowiązkowa służba wojskowa (a więc bez Wielkiej Brytanii). Jeszcze niższy 20 był odsetek analfabetów w krajach skandynawskich, a najniższy w Finlandii

(tu umiało czytać ponad 98% ludności w wieku ponad 10 lat, najwięcej w Europie; jednak czytać i pisać umiało już tylko niecałe 40%) oraz w Szwajcarii, gdzie wśród rekrutów w ogóle nie znaleziono analfabetów (mamy tu stale na myśli sytuację panującą około roku 1900). Naturalnie rozszerzał się również zasięg wykształcenia szkolnego. W niektórych krajach skandynawskich powszechne nauczanie w zakresie elementarnym wprowadzono przecież już na początku XIX wieku (Dania - 1814). Sto lat później jeszcze nie było obowiązku szkolnego w Rosji, a więc i w zaborze rosyjskim. Ale np. w Anglii w połowie XIX wieku nauczanie szkolne obejmowało bardzo mały odsetek dzieci. Na początku XX stulecia kraje zachodnioeuropejskie nadrobiły zaległości i wyrównały front. Około 1910 r. w szkołach uczyło się 85% dzieci francuskich (5—14 lat), ok. 80% dzieci brytyjskich i ponad 70% niemieckich (w samych Prusach znacznie więcej). Szkoły średnie, zwane gimnazjami, liceami, kolegiami itcl., przeznaczone wówczas dla klas zamożniejszych i tworzące system niezależny od szkół „dla ludu”, związany przez nobilitującą społecznie „maturę” z uniwersytetem, gromadziły natomiast niewielką część młodego pokolenia, w różnych krajach od 1 do 5% młodzieży.

Peryferie Europy

Pora jednak zwrócić się ku innym częściom Europy, nie należącym do „twardego jądra” europejskiego, któremu poświęciliśmy tyle uwagi. Chodzi przecież o znaczną większość ówczesnych mieszkańców Europy i o większość terytorium kontynentu. Państwa rozwinięte gospodarczo, o których była wyżej mowa, liczyć mogły w przeddzień I wojny światowej ok. 180 min mieszkańców, a cała Europa ok. 450 min. W mniej rozwiniętych krajach zachodniej Europy, zwłaszcza na Półwyspach Iberyjskim i Apenińskim, żyło ok. 70 min, w strefie środkowoeuropejskiej (Austro-Węgry) ok. 50 min i w strefie bałkańskiej 25 min. Rosja europejska miała 130 min, z tego Królestwo Polskie ok.

10 min, a Finlandia - 3 min. Jeśli zaś chodzi o obszar, to kraje rozwinięte wraz ze skandynawskimi zajmowały najwyżej 2 min km² na 11 min km² Europy.

Jeśli europejskim krajom słabiej rozwiniętym możemy poświęcić niewiele miejsca, to między innymi dlatego, że po prostu mniej o nich wiadomo.

W szczególności ilość i jakość danych statystycznych pozostawała w dość dokładnej proporcji do stopnia rozwoju cywilizacyjnego i dlatego też o najbardziej zacofanych krajach możemy tylko wypowiedzieć parę ogólnych konstatacji. Mowa tu przede wszystkim o społeczeństwach i regionach należących do „strefy umiarkowanego zacofania” w rozwoju społeczno-ekono- 21

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
img070 (16) stadium tej ewolucji demograficznej, kraje znacznie mniej zaawansowane i regiony rządząc
img070 (16) stadium tej ewolucji demograficznej, kraje znacznie mniej zaawansowane i regiony rządząc
img088 (16) Do tej samej kategorii należały przesiedlenia i mniej lub bardziej wymuszone migracje. D
Najwięcej zabaw z tej dziedziny podejmowały dzieci 5-let-nie (16, tj. 8,6%) i 4-letnie (7, tj. 7,7%)
73989 PICT0041 (16) podsumowaniu aktualnego stanu badań w tej dziedzinie Andrzej Żaki — należy odpow
IMG71 (10) m hitach 1900-2005 niż demografi<zny Znaczne nasilenie przemian społecznych (opóźnian
larsen0367 16. Postępowanie w chorobach towarzyszących 367 ze znacznym ograniczeniem wydolności fizy
lichtarski (16) 32_ ___1^ Przedmiot i ewolucja nauki o pradłięhiontwit    ____ się do
16 Twórcy tej „organizacji pracy” będąc technikami usprawniali sprawy techniczne produkcji. Z biegie
img088 (16) Do tej samej kategorii należały przesiedlenia i mniej lub bardziej wymuszone migracje. D
238 ADAM KOŁODZIEJCZYK [16] z przedstawicieli tej koncepcji postulują skoncentrowanie się
48718 pic 11 06 141349 16 Zbigmeu Jarosiński E stwie austriackim, sugeruje delikatnie, że pra
img088 (16) Do tej samej kategorii należały przesiedlenia i mniej lub bardziej wymuszone migracje. D
Jodzio2 30 KRZYSZTOF JODZIO szą tutaj badania poświęcone początkowemu stadium tej choroby, kiedy to

więcej podobnych podstron