img007

Cele i główne cechy literatury

*    Poezja to spontaniczna ekspresja uczuć

■    Literatura ma podejmować problemy uniwersalne i rozterki jednostki.

■    Nie może być obojętna na sytuację zniewolonego narodu, jego kulturę i historię.

■    Odrzuca klasyczne reguły poetyckie i wzorce kultury francuskiej, nawiązuje do literatury Północy (np. celtyckie ballady), średniowiecza, orientu, twórczości ludowej.

■    Chętnie przeplata wątki realistyczne i fantastyczne.

■    Preferuje gatunki mieszane (stąd np. poemat dygresyjny, powieść poetycka, ballada).

•    Romantycy wywołują i pielęgnują klasyczny mit arkadyjski.

■    Zwrot ku duchowości, mistycyzmowi, uczuciu, wierze.

■    Kult poezji i talentu poety.

Tematyka

■    Wprowadzenie do literatury tematów i gatunków nowych (nie zgodnych z klasycznymi normami): np. fantastyki ludowej.

■    Patriotyczna, walka o wolność (spisek, powstanie) i niepodległościowa, wyidealizowany obraz dawnej Polski (np. „Pan Tadeusz”).

■    Miłosna (liryka miłosna, wątek miłosny często splata się z patriotycznym).

■    Moralna, zw łaszcza w początkowym okresie wiążąca się z metafizyką.

■    Młodość, intuicja przeciw' wiedzy i autorytetowi starego mędrca.

■    Motywy wielu utworów - wieszczowie naw iązują do historii starożytnych państw (Termopile, Cheronea), mitologii czy postaci literatury („Oda do młodości” Adama Mickiewicza, „Grób Agamemnona” Juliusza Słowackiego).

■    Do złotego wieku i epoki peryklejskiej nawiązuje Norwid w „Fortepianie Szopena”, w koncepcji sztuki w Promethidionie. :

Typ autora

■    Najpełniejsza ludzka osobowość, geniusz obdarzony umiejętnością intuicyjnego poznawania prawd metafizycznych.

■    Przeznaczony do roli przywódcy narodu.

■    Wolna indywidualność obdarzona w sferze sztuki mocą stwarzania równą boskiej.

Typowy bohater

■    Bohater werterowski - utożsamiany z bierną rezygnacją, nostalgią ucieczką w św iat wewnętrzny, popełnieniem samobójstwa.

* Bohater bajroniczny - uosabiający silne namiętności i konflikty moralne.

■    Bohater renejski - przesadnie przywiązany do samotności, brak sensu życia.

■    Bohater rosyjski - zniechęcony do życia, przygnębiony, nie urnie znaleźć celu i sensu ży cia.

■    Poeta - silna indywidualność, zbuntowana przeciwko ogólnemu porządkowi światą cierpiąca z powodu nieszczęśliwej miłości; szalona, dążąca do wolności i szczęścia w sprzeczności z racjami ogółu; z czasem ulega przemianie i odkrywa sw oje powołanie w służbie narodowi jako wieszcz lub stacza w alkę z Szatanem albo Bogiem.

■    Szlachcic - patriota o wielu cechach wyidealizowanego Sarmaty.

■    Chłop / wiejska dziewczyna - poniżani, wykorzystywani przez pana.

Zasady poezji

■ Przeważa sylabotonizm (spełnienie wszystkich wymogów wiersza sylabicznego oraz stały, powtarzający się w obrębie wersu układ sylab akcentowanych i nie akcentowanych (stóp), jednak w ramach jednego utworu mogą wystąpić silnie zróżnicowane wzorce rytmiczne (np. Dziady), pojawiają się naw'et elementy wiersza walnego * Prowadzą grę konwencjami klasycznym np. w II i IV części Dziadów' wy stępuje chór oraz zasada trzech jedności

Uprawiane gatunki literackie, najbardziej znane dzieła

■    Praktykują klasyczne gatunki: oda („Oda do młodości” A. Mickiewicza), pieśń, hymn (Smutno mi. Boże” J. Słowackiego, rapsod („Bema pamięci żałobny rapsod” C. K. Norwida), ale także wykorzystują gatunki literackie typowe dla romantyzmu.

*    Gatunki romantyczne mają charakter synkretycznych.

■    Ballada - „Ballady i romanse” („Romantyczność”, „Lilie”, „Świteź”, Świtezianka” „Rybka”) Adama Mickiewicza

■    Dramat romantyczny - „Dziady” cz. IV cz. III Adama Mickiewicza, „Kordian” Juliusźa Słowackiego, „Nie -Boska komedia” Zygmunta Krasińskiego

■    Epopeja - „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza

■    Gawęda szlachecka - „Pamiątki Soplicy” Henryka Rzewuskiego

■    Komedia - „Pan Jowialski”, „Mąż i żona”, „Śluby panieńskie”, „Zemsta” Aleksandra Fredry

■    Powieść epistolarna - „Cierpienia młodego Wertera” Johanna Wolfganga Goethego

■    Pow ieść poetycka - „Grażyna”, „Konrad Wallenrod" Adama Mickiewicza. „Giaur” Georga Gordona Byrona

■    Poemat liryczny - „Anhelli” Juliusz Słowackiego

*    Poemat dygresyjny - „Beniowski” Juliusza Słowackiego, „Grób Agamemnona” _ fragment utworu „Podróż do ziemi świętej z Neapolu”

*    Sonet - „Sonety krymskie” Adama Mickiewicza

■    Tragedia - „Faust” Johanna Wolfganga Goethego

■    Cyprian Kamil Norwid - „Fortepian Szopena”, "Do obywatela Johna Brown”, „Żydowic polscy”, „Coś ty Atenom zrobił Sokratesie”.

Pojęcia

bajronizm, fantastyka, gotycyzm, historyzm, indywidualizm, irracjonalizm, ludowość, mistycyzm, mesjanizm, osjanizm, orientalizm, profetyzm, prowidencjalizm, reneizm, spin tualizm, werten zm