12843 Sztuka i percepcja wzrokowa8 []

KSZ1-MT

Każdy aspekt postrzeleń - kształt, jasność, barwa, położenie w przestrzeni, nidi etc. - może spowodować grupowanie na zasadzie podobieństwa. Ogólna zasada, o której nie wolno zapomnieć, jest taka, że choć wszystkie rzeczy są pod pewnymi względami różne, a pod innymi — podobne, porównania mają sens tylko wtedy, kiedy opierają się i wychodź? z jakiejś wspólnej podstawy. Na ogół nie ma ani sensu, ani powodu, by porównywać Dawida Michała Anioła z Morzem Spokoju na Księżycu, choć logik nie zabroni nam stwierdzić, że posąg jat mniejszy, a wydaje się większy niż Mocze. Dorośli Europejczycy dają się wciągać w bezsensowne porównania, małe dzieci - nigdy. W doświadczeniu z dziećmi w wieku przedszkolnym Giuseppe Mosconi pokazywał sześć obrazków, z których pięć przedstawiało duże ssaki, jeden zaś okręt wojenny. Dzieci miały powiedzieć, który z tych obrazków „różni się najbardziej” od siódmego, przedstawiającego owcę. Mimo że dorośli i starsze dzieci wskazywali bez wahania na okręt, z 51 przedszkolaków uczyniło tak tylko czworo. Zapytane, dlaczego nie wybrały okrętu, dzieci odpowiedziały: „Bo to nie jat zwierzę".

Podobnie rozsądne nastawienie dominuje w percepcji. Porównania, powiązania i podziały nie odnoszą się do rzeczy niezależnych i oderwanych; będą dokonywane tylko wtedy, gdy układ jako całość dostarczy odpowiedniej podstawy. Podobieństwo jest wstępnym warunkiem dostrzeżenia różnicy.

Ryc. 52

Na rycinie 52 kształt, orientacja przestrzenna i jasność nic ulegają zmianie. Podobieństwa, wiążąc wszystkie kwadraty, równocześnie silnie podkreślają różnice wielkości. Z różnic wielkości wynika z kolei podział, dzięki któremu dwa duże kwadraty - przeciwstawione czterem małym - łączą się powtórnie jakby na drugim poziomie. Jest to przykład grupowania na zaradzić podobieństwa rozmiaru.

Na rycinach od 53 do 56 ugrupowania i podziały wynikają z innych cech postrażeniowych. Grupowanie na skutek różnicy kształtu widać na rycinie 53. Różnica jasności grupuje i przeciwstawia czarne krążki białym na rycinie 54.

Zauważamy, że podobieństwo wielkości, kształtu lub koloru będzie łączyć jednostki nawet oddalone od siebie w przestrzeni. Ale samo położenie przestrzenne jest również czynnikim grupującym; rycina 55 ilustruje „bliskość" lub „sąsiedztwo”, według terminologii Wertheimcra; my, za Musattim, wolimy mówić o grupowaniu na zasadzie podobieństwa i różnicy położenia przestrzennego, które tworzy wzrokowe „zbitki". Wreszcie rycina 56 przedstawia wpływ orientacji przestrzennej.

Dodatkowe czynniki kierunku i prędkości wprowadza ruch. Kiedy w grupie złożonej' z pięciu tancerzy trzech porusza się w jednym kierunku, dwóch — w innym, rozłączą się w sposób o wiele wyraźniejszy niż może pokazać nieruchoma