20090 wstęp do teorii polityki img 18

Teorie dcterminizmu geograficznego zazwyczaj koncentrują się na przecenianiu roli i wpływu klimatu, zajmowanego przez państwa terytorium (wielkość, ukształtowanie terenu, sieć wodna, charakter granic itp.) oraz zasobów naturalnych na wewnętrzną i zagraniczną politykę państw oraz na stosunki międzynarodowe. „Teorie te -jak pisał Remigiusz Bierzanek - należy zaliczyć do rzędu poglądów wyjaśniających złożone zjawiska społeczne jednym tylko czynnikiem, podczas gdy w rzeczywistości czynników tych jest wiele, a zatem do poglądów sympl i fikujących procesy społeczno-polityczne. Środowisko geograficzne niewątpliwie odgrywa pewną rolę w życiu zarówno ludzi, jak narodów, ale nie jest ono bynajmniej czynnikiem decydującym, raczej warunkuje możliwości, aniżeli przesądza bieg wydarzeń’’¹².

Poglądy gloryfikujące wyjaśnianie zjawisk politycznych, w tym także polityki zagranicznej państw, poprzez „geografię” rozwijane były głównie w drugiej połowie XIX wieku i w pierwszych dekadach następnego stulecia w krajach zachodnich, które przechodziły fazę ekspansywnego rozwoju kapitalistycznego. Głoszone teorie „geopolityki” spełniały usługową funkcję uzasadniania ekspansji gospodarczej i politycznej na lądzie i na morzach, prowadzącej często do krwawych wojen. Wystarczy choćby wskazać, że tezy geopoliltyków.w tym zwłaszcza pojęcie „przestrzeni życiowej" (Lebensraum) były szeroko wykorzystywane przez nazistów do uzasadniania prowadzonej przez III Rzeszę Niemiecką polityki agresji w stosunku do sąsiadów. Od czasu zakończenia drugiej wojny światowej, kiedy społeczność międzynarodowa zdecydowała się na pełnądelcgalizację wojny napastniczej, potępienie innych form agresji oraz likwidację kolonializmu i neokolonializmu. teorie determinizmu geograficznego z natury rzeczy tracą zwolenników, gdyż nie odpowiadają nowym warunkom i potrzebom^IJ.

b) Potencjał ludnościowy, podobnie jak położenie geograficzne i zasoby naturalne, stanowi element zróżnicowania między państwami. Dla polityki zagranicznej każdego państwa istotne znaczenie mają takie zjawiska demograficzne jak: liczba ludności kraju, gęstość zaludnienia, tempo przyrostu naturalnego, struktura wieku ludności, skład narodowościowy, wielkość emigracji i liczba imigrantów.

Przy analizie czynnika demograficznego badacze podkreślają wagę nierównomiernego rozłożenia ludności w różnych regionach śwńata oraz wskazują na kraje o największym potencjale ludnościowym. Takimi w 2003 roku były: Chiny (1 289 min), Indie (1069 min), USA (292 min), Indonezja (220 min), Brazylia (182 min), Pakistan (150,7 min), Bangladesz (147 min), Rosja (146 min), Nigeria (134 min), Japonia (128 min). Natomiast najgęściej zaludnione regiony to Europa Zachodnia (Holandia - 392 mieszkańców na 1 km^:, Belgia - 339, Wielka Brytania - 242), Japonia (338) i kraje Azji Południowo-Wschodniej (Korea

^u Remigiusz Bierzanek, Współczesne stosunki międzynarodowe. Warszawa: PIW 1980. s. 40.

" Ibidem, s. 39-40. Szerzej zob. Aymeric Chaupradc, Gćopolittijue comtantcs et changements dam 1'hisloire, Paris: Ellipses 2003.