222,223

Teorie literatury X V ¹1

222

Podsumowanie

1. Wczesny strukturalizm w wiedzy o literaturze rozwinął się główni' I 'H inspiracjom językoznawców - przecie wszystkim badacza szwaj..« i Ferdinanda de Saussurea,a także rosyjskiego NikołajaTrubieckiego W padku de Saussure’a najbardziej wpływowa okazała się koncepcja m • języka, a także ogólna idea językoznawstwa jako nauki - obie sforniul

ne w wydanym już po śmierci uczonego Kursie językoznawstwu < i (1916). Gdy zaś chodzi o Trubieckiego - szczególnie inspirująca c . 1 jego teoria fonologiczna.

2. Najważniejszym zadaniem dla dc Saussurea było wyznaczenie up. 1,1. 1 właściwości abstrakcyjnego sys te m u j ęzyka, który przcciu n 1

konkretnej mowie — użyciu języka w aktach wypowiedzi. Myśl .........

Opozycyjność iko podstawowa zasada konstrukcyjna języka

na de Saussure’a miała charakter dualistyczny - podstawową / a idą konstrukcji systemu języka, a także samego językoznawstwa były u |i iii ujęciu opozycje, dostrzegane na różnych poziomach: począwszy od "|" < 1

cji binarnej określającej różnice dźwiękowe w języku (różnice fom....... 1

poprzez dualistyczną budowę samego znaku językowego (złożonegi > t*» go, co znaczące, signfiant, i tego, co znaczone, signifie, a więc - ciągi 111 > »rlą kowego i pojęcia), aż do wspomnianej opozycji systemu (języka) i mt tw\ 1 hiM gue/parole) oraz opozycji synchronii i diachronii. Skoncentrowana 11 wnętrznej organizacji systemu językowego teoria de Saussure a mulą charakter synchroniczny (a więc pomijała zmiany języka w czasie), ł/< ła przy tym język od przedmiotów i zjawisk zewnętrznych (co było w o I* ne już w samej strukturze znaku łączącego dźwięki i pojęcia, a nie na pi kład oznaczniki i oznaczane przedmioty). De Saussurea nie interesów nil użytkownicy języka ani funkcjonowanie języka w życiu społecznym, głównym celem było stworzenie obiektywnej nauki o języku, zu ... system języka przyjęty jako podstawowa kategoria - w przn iwlf stwie do zróżnicowanej, nie zawsze przewidywalnej i trudnej do opalania mowy - mógł również zagwarantować pojęciową czystość tej nauki

Systemowe wyznaczniki yk.i literatury

3. Idąc tropem de Saussure’a, strukturaliści literaturoznawcy równie/ Inn sowalisię systemowymi właściwościami języka literalni 1, b • centrując się na jego wewnętrznej organizacji - niezależnej od r/eczywUn pozajęzykowej, użytkowników języka, zmian historycznych, a tah/r Im widualnych wypowiedzi. Początkowo ich celem było również /.bud • - 111' nauki o literaturze opartej na mocnych podstawach. Bardzo azybkn |i .lu d-cel ten zdominowały zadania praktyczne - zwłaszcza analiza Btruklm ilu 1

dzieła literackiego - a refleksja teoretycznolitcracka została por/< 1 .....

o perspektywę historyczną i komunikacyjną.

4. Pierwsza ze szkól powstałych na gruncie strukturalizmu - Praska S/l ¹Strukturalna - postawiła sobie przede wszystkim za cel a d a p 1 > 1 koncepcji dc Saussure’a do literaturoznawstwa i jej rozwiń

/ uwzględnieniem specyfiki lileraiury.

(I)

'■i Hiluuralizm

...... turaliści prascy przyjęli, że język poetycki skonstruowany jest analo-

iui nic do języka ogólnego (to znaczy występują w nim poziomy: fonolo-i c m v, morfologiczny, leksykalny i składniowy), różni się jednak od języka i iilncgo swoją autotelicznością (to jest zdolnością do uwydatnia-i unych znaków językowych) oraz możliwością aktualizacji któ-i' iv i ' poziomów (wysunięcia go na pierwszy plan), i ¹1 i|v\ rzniejszym zadaniem dla badaczy tej szkoły (zwłaszcza dla Jana Mułu m kiego i Romana Jakobsona) stało się określenie spe cy fi ki j ęzy-1 i p o c t y c k i e g o — a więc jego ogólnych, uniwersalnych i ponadcza-u li cech. Obaj badacze odkrywali te cechy w funkcjonalności języka |"» lyi kiego — w jego fu nkcj i estetycznej (Mukafovsky) bądź I u n 11 i i poetyckiej (Jakobson). W jednym i drugim wypadku funkii ni ('.kicrowująca uwagę na sam znak językowy) nie była jednak odizolowana i ul innych funkcji pełnionych przez wypowiedź literacką. W kon-> i pi |i Mukarovskiego została ona powiązana rozmaitymi relacjami z funkiami praktycznymi języka: przed stawiającą, ekspresywną oraz i iii p i c y w n ą (wyróżnionymi za językoznawcą niemieckim Karlem Mulili n ni). Ody zaś chodzi o Jakobsona - do układu tego dodatkowo dołu u bil. i |i.zcze funkcja fa ty czn a i funkcja me taj ę zy ko w a. W jedni | i drugiej koncepcji funkcja estetyczna lub poetycka wchodziła w dy-itiHhli / ni zależności z pozostałymi funkcjami, wytwarzając szczególne-i i i"d ii|u napięcia pomiędzy autotelicznością (eksponowaniem samych ^H)|Aw poetyckich jako takich) a komunikacją (ich nastawieniem na po-

Poziomy języka

Funkcja poetycka/estetyczna i inne funkcje językowe

Dominacja funkcji estetycznej/poetyckiej

nt/MliiI* nie).

I*) Im nim I " ruinie za najistotniejszą właściwość języka poetyckiego uzna-m fnni ul' > zarówno przez Mukarovskiego, jak i Jakobsona dominowanie film (mili p estetycznej/poetyckiej (kierującej uwagę odbiorcy na sam I'. ^M *' nwv) ma/, wchodzenie tej funkcji w dynamiczne relacje z pozo-i! (nul. jurni językowymi (komunikacyjnymi).

I i l u /.y / Pragi, struktury literackie (artystyczne) charakteryzowa-.....pliknwiinymi układami wewnętrznymi poszczególnych elemen- Struktury

luli \i tylko ich sumą. Właściwe były im przede wszystkim we- ^l'^terackieIle napięi ia powstawanie zakłóceń i kształtowanie się na nowo. mm Im i uekic tworzyły struktury wyższego rzędu (tradycja literac-pniMyt In) oraz, struktury niższego rzędu (dzieła/utwory literac-Mlijii między tymi strukturami była hierarchiczna, iiwyn okresie działalności badacze Szkoły Praskiej zwrócili równi, że nic tylko organizacja wewnętrzna struktur litcrac-

II lun ilu i systemowy, ale że takie właściwości można również do-ul/i o sferę semantyczną. Kolejnym zadaniem miała stać się ii i u I n u a n a I i z a z n a c z c n i a literackiego - kierunek, Strukturalna ii i i yzyjnle nakreślony (na przykład przez Mukanmkiego ^8na|ha \hi Mftyckirn). Projekt ten nie został jednak do końca zrea- ^znacZBni(l