i

h

i

i

L

r

i

s

z

n

a

a

u

o

z

Zarys historii budowy miast w Polsce do połowy XIX w.

31

siejszej Warszawy /ryc. 71/. Jyż w XVII w. powstają liczne rezydencje ma gnackie wzdłuż skarpy wiślanej i na zachód od Starego Miasta /np. pałace: Krasińskich, Przebendowskich, Ossolińskie i, Wiśniowieckicr i in./. Za czasów panowania królów saskich powstają dalsze rezydencje /m. in. rezydencja minis -tra królewskiego H. Br Uhla, Pałac Błękitny ks. Czartoryskich i in. /. Również i inicjatywa królewska nie ograniczała się tylko do budowy Pałacu Saskiego.Pro -jektowana jest gruntowna przebudowa Zamku Królewskiego / zbudowanego w XVI-XVII w, / przy Starym Mieście oraz Pałacu Ujazdowskiego /rezydencja kró -lewska z XVII w. na przedmieściu Warszawy/. Przy tym ostatnim zrealizowane zostaje wielkie założenie parkowe - zwierzyniec, z długim kanałem idącym od strony skarpy pod pałacem i z promienistym układem alei. Król August II jest również inicjatorem założenia kalwaryjnego w Warszawie, które wytyczone zostało na południe od rozdroża traktów idących w kierunku Mokotowa i Ujazdo-wa /dzisiejsze Aleje Ujazdowskie/. Droga kalwaryjska biegła od rozdroża pros -to na południe do załamania skarpy wiślanej, gdzie wzniesiono drewniany koś -ciół św. Krzyża/Belweder/a następnie zawracała wzdłuż skarpy do Zamku Ujazdowskiego. Wzdłuż drogi, wysadzonej z obu stron drzewami, wybudowano 29 kaplic, podobnie jak to miało miejsce w wspomnianej poprzednio Górze Kai -warii /ryc. 71/.

Za czasów Augusta II, którego polityka miała tendencje absolutystyczne, zbudowano w Warszawie trzy zespoły koszar. Jeden na Wielopolu wzdłuż Osi Sas -kiej, drugi przy.Pałacu Kazimierzowskim /Krakowskie Przedmieście/ i trzeci przy drodze na Bielany /na północ od miasta/, gdzie w XIX w. stanęła cytadela rosyjska.

Wielkie rezydencje barokowe powstają nie tylko w Warszawie. Przy wielu miastach, zwłaszcza prywatnych, budowane są nowe pałace z monumentalnymi założeniami parkowymi, zazwyczaj o osiowym układzie. Nie wszędzie jednak no -wa rezydencja została powiązana z miastem i włączona w wspólną kompozycję urbanistyczną. Niekiedy nowe założenie powstawało w oddaleniu i całkowicie nie -zależnie od miasta /np. Wolbórz, Wilanów pod Warszawą/. W innych jednak wypadkach rezydencja zostaje ściśle zespolona z kompozycją miasta. Przykła -dem takiego zespolenia obu układów może być Krystynopol /1756-1761 przebudo -wa miasta i rezydencji/, gdzie cour d'honneur pałacu łączył się bezpośrednio z rynkiem miasta.;!Podobne powiązanie pałacu i miasta nastąpiło w Wornianach /około 1769 r. /. W innych przykładach powiązanie z miastem następowało przez wyprowadzenie osi poprzecznej do osi założenia parkowego /np. Radzyń Podlas -ki - 1758-1760/.

Jednym z najbardziej reprezentacyjnych założeń tego czasu jest pałac w Ry -dzynie,--który został ściśle powiązany z dawnym, średniowiecznym miastem /l409 r./. Pałac ten zbudowany został prze z .Rafała Leszczyńskiego    w latach

1693-1703 według projektu Pompeo Ferrariego, na fundamentach średniowiecz-nego zamku. Nowy pałac, na-planie czworoboku, otoczony fosą, .usytuowany zos -tał frontem do miasta. W latach 1742- 1750^następuje przebudowa miasta i po -wiązanie go w jeden układ kompozycyjny z pałacem /arch. K. M. Frantz ?/ Prze -bito z rynku osiową ulicę otwierającą widok na zamek. Z drugiej strony oś ta zamknięta została budynkiem ratusza, który wzniesiono po Środku pierzeji ryn -ku, a osiowość całego założenia podkreślono jeszcze figurą św. Trójcy postawio -ną po środku rynku /ryc. 73/. Dalsza przebudowa następuje w latach 1766-1777 pod kierunkiem arch. I.Graffa. Utworzono wówczas przed północną fasadą pałacu monumentalny avant-cour i owalny plac z promienistym układem ulic na przedmieściu od strony południowej. Cały zespół powiązany został szeregiem osi widokowych /ryc. 72/.

Drugim założeniem, zwracającym uwagę swoim rozmachem, był pałac Jana