58939 P1011025

108

Czynniki kształtujące zachowania rynków konsumentów

były gospodarstwa powiązane z rolnictwem. Na początku okresu tr_aJ-dochody tej grupy gospodarstw domowych przewyższały dochody pracowników, jednak od 1991 r. obserwowano spadek dochodów

domowych rolników. Największą różnicę na korzyść gospodarstw p_raci

•Ow.

odnotowano w 2000 r. — wyniosła ona wówczas ponad 30%, w 2008 r. gospodarstw rolników były o 15,5% niższe od dochodów gospodarstw pracuje

Grupą gospodarstw, której sytuacja dochodowa zmieniła się na koi^S gospodarstwa emerytów — ich dochody w 2008 r. były niższe od rL < ^

spodarstwa emeryt

dochody

były

!■■■■ oddocL.

pracowników tylko o 1,7%. Pogorszenie sytuacji dochodowej nastąpiło

w przypadku gospodarstw rencistów — w 2008 r. dochody tej grupy gospel domowych były niższe od dochodów gospodarstw pracowników o 23,6%

W okresie transformacji wystąpiły znaczące zmiany struktury dochodu

rządzalnego ogółu gospodarstw. Przede wszystkim wzrósł udział dochodów;

na własny rachunek — z 6% w 1993 r. do 8,8% w 2008 r. Zwiększył się takie dochodów z pracy najemnej — w 2008 r. wyniósł 53,8%. W okresie I99uJ| wzrósł nieznacznie udział świadczeń społecznych (w 1993 r. stanowiły one 32ią I w 2006 r. zaś 33,5% całego dochodu rozporządzanego), natomiast w 2007 r j w 2008 r. udział ten uległ obniżce i ostatecznie ukształtował się na poziomie 28'«I Jest to zmiana pozytywna, niemniej jednak nadal udział dochodów ze świ

społecznych w ogólnej strukturze dochodu rozporządzalnego jest wysoki. Wy

⁷ indywidualnego gospodami

11993-2008 zmniejszył się udział dochodów z w rolnictwie — w 1993 r. udział tej grupy dochodów wynosił 10,6%, natonuJ w 2008 r. 4,1%¹⁰.

Analizując przemiany, jakie dokonały się w sytuacji dochodowej połsh}| gospodarstw domowych w okresie przeobrażeń systemowych, należy podkreślić 41 wpływ na zróżnicowanie społeczeństwa i wymuszenie zasadniczej zmiany zachota I i postaw w celu przystosowania się do nowych warunków. W pierwszych lata I transformacji pod wpływem polityki cenowo-dochodowej państwa dochody reata I gospodarstw domowych zdecydowanie się obniżyły, co wpłynęło na żuta I zubożenie gospodarstw oraz pogorszenie poziomu życia ludności. Gospodmtul znalazły się w nowej, nieznanej im dotychczas sytuacji, do której przystosowia I okazało się trudne. Część gospodarstw zareagowała na nowe warunki pod^l mowaniem decyzji zmierzających do poprawy swej sytuacji materialnej, a I

zdecydowana większość nie była w stanie podnieść poziomu dochodów Rei.

przystosowawczą stała się więc zmiana zachow ań konsumpcyjnych. Niezbyt i stale pogarszająca się sytuacja dochodow a powodowała, że zasadnicze I konsumpcyjne ograniczały się jedynie do redukcji potrzeb podstawowych Kota lala procesu transformacji przyniosły nieznaczną poprawę warunków żuuf» szczególnych gospodarstw domowych W roku IW4 po raz pierwszy realnie

L. * Obliczenia własne na podstawie danych z badah budZerów gpspodarciw ikmwnodi (U w buch 1990-2008.

przeciętne wynagrodzenia. W kolejnych latach aź do 1997 r. następowała poprawa sytuacji dochodowej ludności. Jednakże w latach 1998-2002 pogorszenie sytuacji na tynku pracy w Polsce wpłynęło na pogorszenie sytuacji dochodowej gospodarstw, a najbardziej tych. których dotknął problem bezrobocia. W ostatnim analizowanym okresie, czyli w latach 2003—2008, obserwowano ponowną poprawę sytuacji dochodowej polskich gospodarstw domowych, zwłaszcza tych. w przypadku których w początkowym okresie transformacji odnotowano największy spadek realnej Hgtości dochodów.

| Podsumowując, należy podkreślić, że kilkunastoletnie doświadczenia związane z transformacją ustrojową wskazują na to. iż zachowania konsumentów na rynku zależą nie tylko od ogólnego poziomu dochodu czy źródeł ich pozyskania, lecz także od rozkładu dochodów w czasie czy ich podziału między członkami społeczeństwa. | Na zachowania konsumentów znaczny wpływ mają także dochody uzyskane w przeszłości, czyli oszczędności, oraz kredyty. Są to czynniki które w znacznej Kierze decydują o sile nabywczej gospodarstw domowych, lecz w dwóch przeciw-Ewnych kienmkach. Kredyt pozwala na zakup wielu dóbr konsumpcyjnych w krótkim czasie, zwiększając tym samym bieżące możliwości nabywcze społeczeó-w przyszłości jednak będzie je ograniczał ze względu na konieczność spłaty fuiz z odsetkami. Oszczędności natomiast uszczuplają bieżący fundusz, jednocześni_e zwiększając jego przyszłe możliwości nabywcze. Innymi słowy, oszczędności opóźniają konsumpcję w czasie". Znaczenie oszczędności przejawia się m.in. w tym, że? nadają trwałe cechy pewnym nawykom konsumpcyjnym, a część nieskon-sumowana może zostać przeniesiona na okres następny w formie pieniężnej lub _w formie nagromadzonych dóbr trwałego użytku. W gospodarce ustabilizowanej politycznie i społecznie oszczędności instytucjonalne wzrastają. W przypadku braku pstabilizacji oszczędności spadają. Nieuchronnym skutkiem ubocznym tzw. reformy L. Balcerowicza był gwałtowny spadek oszczędności Polaków, zwłaszcza w pierw-szej połowie lat 90. XX w. Dane dotyczące rozdysponowania dochodów do (hipotycji brutto w sektorze polskich gospodarstw domowych w latach 1991-2008 świadczą o wzroście skłonności do konsumpcji polskich gospodarstw domowych kiesie transformacji (o czym była mowa w rozdziale 1 pk 1.2). Według wyników H|i2007r. ponad 749- gospodarstw domowy ch nie miało żadnych oszczędności. Te /as, które oszczędności posiadały, określały je najczęściej na równowartość co pj\v\łej trzech miesięcznych dochodów ".

[ ku\tyt, w przeciwieństwie do oszczędności, umożliwia wcześniejszą konsump-Bir. nii pozwalałyby na to dochody bieżące. Szczególnie istotną rolę odgrywa kyt gotówkowy oraz bezgotówkowa forma kredytu mająca charakter kredytu

! TSt ⁽^^m‘^b kształtujące konsumpcją w polskich gospotktmwmch

..Handel Wewnętrzny 1999. nr 4-5, s. 29.

2007. Warunki i jakość życia Polaków, red. J. Czapiński T Pnnrk Spotecmefo. Warszawa 2007. s. 18 ^{1 1 r}*^acŁ