fi. Bajkicwścz-Grdbowłfci. /.. Mikulski. Hydrologia ogólna. Warszawa 2005 ISBN 8.1-01-I457»-X,«- by WN PWN 2lXi>

Ze względu na położenie wyróżniamy morza: przybrzeżne, śródlądowe i międzywys-powe. Morza przybrzeżne są położone na skrajach wielkich basenów oceanicznych w całości lub częściowo w zasięgu szelfu kontynentalnego i odznaczają się swobodną wymianą wód z oceanem. Przykładami takich mórz są: Norweskie, Północne, Ochockie. Japońskie, Arabskie, zatoki: Alaska, Bengalska, Gwinejska. Morza śródlądowe, zwane też śródziemnymi, są otoczone przez lądy i tylko wąskie, na ogół płytkie cieśniny łączą je z oceanem. Wyróżnia się morza śródlądowe międzykontynentalne. zazwyczaj duże i głębokie, powstałe w miejscu rozłamów skorupy ziemskiej (np. morza: Czerwone, Czarne, Śródziemne, Karaibskie) oraz morza śródlądowe wewnątrzkontynentalne (szelfowe). stosunkowo niewielkie i dość płytkie, głęboko wciskające się w jeden kontynent (np. morza: Bałtyckie, Białe, zatoki: Perska, Hudsona). Morza między wyspowe, zwane też girlandowymi. są oddzielone od wód otwartego oceanu wyspami i archipelagami wysp (np. morza: Jawajskie, Banda, Celebes, Sulu).

Ze względu na stopień izolacji od oceanu wyróżniamy morza: otwarte, półzamknięte i zamknięte. Morza otwarte łączą się bezpośrednio z oceanem; szerokie i głębokie przejścia umożliwiają swobodną wymianę ich wód zarówno powierzchniowych, jak i głębinowych (np. morza: Północne, Norweskie, Arabskie, Zatoka Bengalska). Morza półzamknięte są oddzielone od oceanu wyspami, półwyspami lub wysokimi podwodnymi progami ograniczającymi wymianę wód głębinowych (np. morza: Bałtyckie, Śródziemne). Morza zamknięte są izolowane od wód oceanicznych (np. morza: Kaspijskie¹, Martwe).

Niektóre morza przybrzeżne są nazywane zatokami (np. zatoki: Perska, Meksykańska, Bengalska, Hudsona, Św. Wawrzyńca, Biskajska), a morza obustronnie otwarte cieśninami lub kanałami (np. Cieśnina Davisa. Cieśnina Drake’a, Kanał Mozambicki) (Majewski. 1983). Nazwę mórz nadaje się wielkim jeziorom o znacznym zasoleniu wód (np. morza: Aralskie. Martwe), a także niektórym częściom otwartych wód oceanicznych, położonych dość daleko od lądu (np. morza: Sargassowe, Grenlandzkie, Norweskie).

Stosowany jest także hydrologiczny podział mórz (Mikulski. 1987) na:

-    morza o bilansie wodnym dodatnim, tj. takie, w których obieg wody charakteryzuje się tym, że dopływ do morza jest wyższy od parowania (np. Morze Bałtyckie);

-    morza o bilansie wodnym ujemnym, w których parowanie z powierzchni basenu jest wyższe od ilości wody, jaka do niego dopływa (np. Morze Czerwone).

Zatoka jest częścią większego basenu wodnego (morza lub oceanu). Jest to obszar wodny głęboko wcinający się w ląd. ograniczony półwyspami lub głęboko wkraczającymi w morze przylądkami. Z basenem morskim ma swobodną wymianę wód bądź przez cieśniny (np. Zatoka Meksykańska), bądź dzięki temu, że jest szeroko otwarta ku morzu (np. Zatoka Biskajska). Niektóre z zatok stanowią fragmenty mórz oddzielone od właściwego basenu łańcuchem wysp (np. Zatoka Botnicka) lub wąską gardzielą (np. Zatoka Fińska). Niektóre z nich stanowią właściwe morza, bądź otwarte (np. Zatoka Bengalska), bądź śródlądowe (np. Zatoka Hudsona).

Cieśniną nazywa się wąskie pasmo wody. które rozdziela ląd i łączy dwa baseny wodne. Cieśnina może oddzielać od siebie kontynenty (np. cieśniny: Gibraltarska,

Morze Kaspijskie jest też uważane za największe jezioro śródlądowe.

□

i

Cl

C

7T

C

S> Hydrologia ogólna - Elżbieta Bajkiewicz-Grabowska, Zdzisław Mikulski - iLibrary Reader

222

O

rr.

a>

ro

r-o

ro

co

co

co

o

©

©

&

(J