75378 Obraz0 (25)

462 ARYSTOTELES I SYSTEMATYZACJA WIEDZY FILOZOFl

jest białe, nie można się mylić; lecz czy to białe jest tą lub ową rzeczą, już można się mylić. Na trzecim miejscu przychodzą postrzeżenia wsp nych właściwości towarzyszących właściwościom przypadłościowym [, mam na myśli na przykład ruch i wielkość kwanty taty wną, które p padłościowo łączą się z przedmiotem zmysłów [własnych]. W odniesie do nich właśnie najłatwiej zdarza się błąd w poznaniu zmysłowym”¹⁹.

Z wrażeń zmysłowych pochodzi wyobraźnia, która wytwa obrazy, i pamięć, która obrazy te przechowuje (a z nagromadzę się zapamiętanych faktów bierze się następnie doświadczenie).

Dwiema dalszymi funkcjami duszy zmysłowej, o których wspo nieliśmy na początku paragrafu, są pożądanie i ruch. Pożądań powstaje jako konsekwencja postrzegania zmysłowego:

„Roślinom przysługuje tylko zdolność odżywiania się; inne jestest posiadają oprócz niej jeszcze władzę zmysłową (a jeżeli władzę zmysłowy to i władzę pożądającą - bo zarówno pożądliwość, jak gniew i wola [formami] pożądania). Wszystkie zwierzęta posiadają spośród zmysłów przynajmniej dotyk; jestestwo, które ma zmysł, doznaje także przyje ności i bólu, a konsekwentnie [rozeznaje] przedmioty, które przyno' przyjemność i zadają ból; jestestwa znów, które przechodzą te stan [psychiczne], odczuwają także pożądanie, ponieważ pożądanie jest dąl* nością do przedmiotu przyjemnego”²⁰.

Wreszcie ruch jestestw ożywionych wynika z pożądania: «IstnieJ# tylko jedna przyczyna ruchu, mianowicie władza pożądawcza» , a dokładniej pożądanie, które jest «swego rodzaju żądzą»²². Pożądanie zostaje uruchomione przez pożądany przedmiot, który zwierzf ujmuje w postrzeżeniach zmysłowych, albo w każdym razie ma jego zmysłowe przedstawienie. Pożądanie zatem i poruszenie ściśle zalfi-żą od postrzeżenia zmysłowego.

¹⁹ O duszy, r 3, 428 b 18-25; P. Siwek.

²⁰ O duszy, B 3, 4t4 a 32 - b 6; P. Siwek.

²¹ O duszy, T 10, 433 a 21.

²² O duszy, T 10, 433 a 25-26.

5. Dusza rozumna

Życia zmysłowego nie da się zredukować do prostego życia wegetatywnego i do zasady odżywiania, zawiera ono bowiem coś wię-i ej, co da się wyjaśnić tylko przez wprowadzenie następnej zasady: duszy zmysłowej. Tak samo myślenia i działań z nim związanych, np. inzumnego wyboru, nie da się zredukować do życia zmysłowego, ponieważ zawierają one coś więcej, co da się wytłumaczyć tylko poprzez wprowadzenie kolejnej zasady, którą jest dusza rozumna.

() niej musimy teraz powiedzieć.

Akt poznania intelektualnego jest analogiczny do aktu postrzeżenia zmysłowego, jako że jest on przyjęciem lub przyswojeniem lorm ujmowalnych intelektualnie, tak jak akt postrzeżenia zmysłowego był przyswojeniem sobie formy zmysłowej. Różni się jednak głęboko od aktu postrzeżenia zmysłowego, ponieważ nie jest zmieszany z ciałem i tym co cielesne. A oto jak Arystoteles charakteryzuje intelekt w jednym z najwznioślejszych tekstów, jakie wyszły spod jego pióra. Dawna intuicja Anaksagorasa nabiera w nim definitywnie kształtu dzięki kategoriom zdobytym poprzez «drugie że-glowanie» i w konsekwencji tego staje się zdobyczą, której nie da się już cofnąć:

„Co się tyczy tej części duszy, przez którą dusza poznaje i wydaje sąd o rzeczach - i to niezależnie od tego, czy jest ona oddzielona [od innych] z racji miejsca [które zajmuje], czy nie, a tylko oddzielona jest od nich pojęciowo - należy zbadać, jaką ma ona charakterystyczną cechę i jak właściwie dokonuje się myślenie. Jeśli myślenie jest czymś podobnym do postrzegania, będzie ono polegać albo na szczególnej formie ulegania wpływom przedmiotu myślowego, albo na czymś innym tego rodzaju. Z tego wynika, że [ta część duszy] musi być odporna na wpływy zewnętrzne, lecz i posiadać zdolność przyjmowania formy i być taką w możności, jaką jest ona, chociaż nie identyczną z nią; i w jakim stosunku pozostaje władza zmysłowa do przedmiotów postrzeżeń, w takim samym musi pozostawać i rozum do przedmiotów myślowych. Konsekwentnie, ponieważ o wszystkim myśli, musi koniecznie być wolny od jakiejkolwiek przymieszki, aby - jak powiada Anaksagoras - panował nad wszystkim, to znaczy, aby wszystko poznawał; bo, objawiając się ubocznie [w akcie