83157 Re exposure of DSC03227

Instytucje i lizędy. Urzędy w Atenach były jednoroczne i w zdecydowany większości nie można ich było sprawować wielokrotnie, dlatego tet duża częat ateńskich obywateli miała szansę przyn ujm niej raz w życiu pełnić jakiś urząd lub Muńadwć w Radzie Pięciuset, na wielu ciążył obowiązek wojskowy. a wuyscj mieli prawo głosu na zgromadzeniu. W cytowaną) już mowie pogrzebową} tnąj-dąją sie też takie słowa: .U nas d sami ludzie, którzy zajmują się sprawami państwa, zajmują się także swoimi osobistymi, a ci. którzy ograniczają się tylko do swego rzemiosła, znają się także na polityce. Jesteśmy jedynym narodem, który jednostkę nie interesującą się życiem państwa uważa nie za bierną, ale u nieużyteczną” (tłum. K. Kumanieckij. Warto zwrócić uwagę, że w odniesieniu do takiego systemu bezzasadny wydaje się podział na rządzących i rządzonych.

Przegląd instytucji ustrojowych zacznę od Rady Pięciuset, która organizowała i nadzorowała codzienne funkcjonowanie polis ateńskiej oraz przygotowywała porządek obrad zgromadzenia. Do kompetencji rady należało też rozpatrywanie donosów przeciwko urzędnikom. Członków rady losowano spośród kandydatów wybranych w demach. Dzielono ich następnie na 10 komisji grupujących po 60 buleutów z jedną) fyii. Taka komisja pełniła swoje obowiązki nieprzerwanie przez jedną dziesiątą roku, okres ten. podobnie jak pięćdziesięcioosobową część rady, nazywano prytanią, a jej członków prytanami. Prytani byli cały czas obecni. także w nocy, w specjalnie dla nich przeznaczonym budynku na agorze.

Wszyscy obywatele ateńscy, czyli demos, stanowili Zgromadzenie Ludowe (itkkleńa>. W czasach Perykiesa miejscem posiedzeń był Pnyks, wzgórze połolo-ne naprzeciw Akropolu. WIV w. p.n.e., jeżeli przyjmiemy świadectwo Arystotelesa w Ustroju politycznym Aten. zgromadzenie zbierało się prawdopodobnie 40 razy w roku <4 razy w czasie prytanii); wiek wcześniej częstotliwość była zapewne inna. Obrady zaczynały aię o świcie i powinny zakończyć wraz z zachodem słońca, a zadaniem członków Rady Pięciuset było takie ułożenie planu dnia, aby starczyło crasn na rozpatrzenie wszystkich spraw. Znane są nam przypadki, kiedy musiano przerwać prace z powodu ciemności, chociaż zwykle obradowano krócej, o czym świadczą wzmianki w źródłach o odbywaniu zebrań rady po lamhnięriu

Demos na zgromadzeniu był całkowicie suwerenny w swoich decyzjach. Obywatele mogli żgłaasać zarówno poprawki, jak i całe projekty dekretów, ale musiał! się liczyć z sankcjami karnymi, gdyby postulowane przez nich dekrety' zostały MMWi sa sprzeczne z prawem. Zdolny mówca, potrafiący przyciągnąć uwagę zebranych - co wobec kilkutysięcznego, rozdyskutowanego tłumu nie było ■cale rzeczą łatwą - mógł przekonać eklezję do swoich raęji umiejętnie dobra nymi argumentami. W IV w. pn.e polityków zdobywających wpływy i popular aość dzięki wystąpieniom na zgromadzeniu nazywano demagogami tzn. tymi. którzy przewodzą demosowi.

Zwykle rozetrząaano aa zgromadzeniu sprawy bieżące, związane z obiorem | kontrolą urzędników, finansami i zaopatrzeniem miasta esy organizacją świąt religijnych. W niektórych sprawach jak np. ostracyzm prawo wymagało, eby w ikwowaniu uczestniczyło przynajmniej 6 tysięcy osób. Najczęściej głosowane

jawnie przez podniesienie ręki, ale znana była również procedura tajnego głosowania, wrzucano wówczas kamyki do odpowiedniej urny. W ten drugi sposób często rozstrzygano sprawy dotyczące osób prywatnych. W pewnych sytuacjach zgromadzenie pełniło również funkcje trybunału, do którego kompetencji należało sądzenie osób oskarżonych o zdradę, korupcję i spisek przeciwko demokracji, czyny te zagrożone były karą Śmierci.

Zgromadzenie w Atenach nie było jedynym, w którym zobowiązany był uczestniczyć obywatel. Istniały również zgromadzenia w demach, które zapewniały funkcjonowanie lokalnej administracji.

Główną instytucją sądowniczą w demokracji ateńskiej była heliaia. czyli sąd ludowy, 8kładąjąca się z 6 tysięcy sędziów losowanych po 600 z każdej fyli, tym samym lieliaia była swego rodząju delegaturą zgromadzenia, a każdy obywatel po ukończeniu 30 lat (taki był wymóg) mógł zostać sędzią. Drogą losowania przydzielano sędziów do poszczególnych trybunałów, które zazwyczaj liczyły 501 osób, ale ich liczba mogła się zmieniać w zależności od wagi sprawy. Sędziowie nie podlegali kontroli. Decyzje o winie i karze podejmowano w tajnym głosowaniu. Głosowano za pomocą specjalnych żetonów, które wrzucano do różnych urn.

W Atenach do uruchomienia procedury sądowej potrzebna była skarga konkretnego obywatela, albowiem demokracja nie znała instytucji prokuratora. W związku z tym w sprawach politycznych wykształciła się nawet grupa .zawodowych* donosicieli (sykophantes), którzy czerpali z tego procederu niezłe dochody. W wypadku skazania oskarżonego mieli bowiem prawo do części jego mąjąt-ku. Sykofantami pogardzano, ale wielu zamożnych obywateli się ich obawiało; dla uniknięcia fałszywych oskarżeń wprowadzano zasadę, że w przypadku nie-potwierdzenia oskarżenia sąd nakładał karę na donosiciela.

Spośród ateńskich urzędników nąjważniejszą rolę odgrywali stratedzy. Urząd ten istniał już od końca VI w. p.n.e., ale dopiero w czasach Peryklesa wzrosło jego znaczenie. Stratedzy przejęli większość uprawnień archontów i, w przeciwieństwie do tych ostatnich, byli nadal wybierani, a nie losowani; początkowo wybierano ich być może po jednym z każdej tyli, ale z czasem ta prawdopodobna zasada przestała obowiązywać. Stratedzy mogli teł pełnić swoją funkcję wielokrotnie, bez żadnych ograniczeń.

Od strategów wymagano znajomości spraw wojskowych i finansowych, i w tym zakresie przyznawano im stopniowo bardzo szerokie kompetencje. W czasie wypraw wojennych stratedzy dowodzili armią i flotą, oni też w imieniu polis negocjowali traktaty. O urząd stratega rywalizowali wszyscy ci, którzy chcieli coś znaczyć na ateńskiej scenie politycznej. Najlepszym przykładem jest sam Pery-kles, którego wybierano strategiem wiele razy; w latach 443-429 pełnił ten urząd nieprzerwanie. Rola strategów zmieniła się dopiero w IV w. p.n.e., kiedy przestali być politykami, a stopniowo stali się zawodowymi oficerami.

Urzędników w Atenach traktowano z ogromną nieufnością Poddawano ich stałej kontroli zarówno przed, w trakcie, jak i po zakończeniu pełnienia urzędu. Przed objęciem funkcji urzędnicy przechodzili rodzaj wstępnego egzaminu (doki-musiał. Przepytywanie odbywało się publicznie, a jego celem było ustalenie, czy

295