IMG�83 (2)

110

saga, który równie w przestrzeni, jak i w czasie mógł mu bardzo przydać” (DW III, 149).

Nie lekceważmy jednak tej sztuki, choć nie naruszała nl ratorskiej wszechmocy i wszechwiedzy. W narracji trzecioosJ bowej była to — jak mimowolnie zaświadczył Wilkoński J sztuka podówczas jeszcze rzadka i nowatorska. Oznaczała umie] jętność operowania zmianą punktu widzenia nie tyłki w sensie wydłużania lub skracania przestrzennych usytuował narratora względem postaci i w sensie przeobrażeń nastroju] ale również w sensie pewnego „nasiąkania” narracji atmosfefl świata przedstawionego. Oznaczała umacnianie się nastawieni obserwacyjnego, które jakkolwiek dokonywane z zewnątrz -4 nie może nie liczyć się z pewną wewnętrzną autonomią świata społecznego przedstawianych postaci. Także i wtedy nie mcdfl się nie liczyć, kiedy do tego świata narrator odnosi się z dez| probatą. Nieśmiała to jeszcze koncesja, lecz u Korzeniowskiego i tak wyrazistsza niż u Kraszewskiego, jako że Kraszewski w pi* sanych w tym czasie powieściach wykazywał skłonność do niej przejednanej, wręcz sarkastycznej postawy wobec krytykował nych figur negatywnych, podczas gdy Korzeniowski częściej ope-J rował dystansem humorysty: „zapożyczenia” z języka postaci niel stawały się dzięki temu jednoznacznie piętnującymi przezwiska^ mi, lecz — przy zachowaniu walorów słowa cudzego — także rodzajem użytecznej wyręki. Wydaje się, że w ówczesnej sztuce narracyjnej znów trzeba było wskazać chyba tylko „gospodarza" Pana Tadeusza jako przykład zastosowania zmian narracyjnego punktu widzenia w stopniu doskonalszym i dojrzalszym od Ko-B rzeniowskiego.⁴⁹

W powieściach Korzeniowskiego cechą bardzo charaktery- ] styczną jest przechodzenie od „obserwacji prowadzonej nieza-1 leżnie od bohatera’* ⁶⁰ do obserwacji prowadzonej jakby wespół i ² Bohaterem. Narracja jest wtedy opowiadaniem o świecie do~ s^eganym przez bohatera, tj. takim, jaki widać z jego pozycji r^^^yjnej (w terminologii Jean Pouillona „vision par der-^^ijednocześnie jakby „vision avec” ⁶¹). Raz po raz, rozpo-

° ^PDeTrlaC<<?' ^S- 254—327 (stu, '‘"'flSrS.*' Martu.zewsklej, Poetyka polskiej powieści doh

pząwszy

lohater,

tcird

jaką