Lachur zarys jezykoznawstwa ogolnego0

stwa, są oddzielnymi światami, a niejednym światem opatrzonym różnymi etykietkami”. Teoria Sapira stała się impulsem rozwoju etnolingwistyki i filozofii form symbolicznych. William F. Twaddell - fono-log amerykański, wystąpił z krytyką definicji fonemu zarówno N.S. Trubieckiego, jak i L. Bloomfielda, przyjmując, że fonem ma charakter abstrakcyjny i relacyjny. Luis Hje!m$lev - językoznawca duński, założyciel Kopenhaskiego Koła Lingwistycznego, określanego też kopenhaską (duńską) szkolą struktura-listyczną. Stworzył oryginalną teorię językoznawczą nawiązującą do koncepcji F. de Sauisure’a - glosse-matykę, która wyróżnia w mowie dwa plany: wyrażania i treści. Te dwa plaąy powiązane są ze sobą na zasadzie komutacji, wyrażającej się w tym, że zmiany w jednym planie pociągają z konieczności odpowiednie zmiany w drugim planie, i na odwrót. Z kolei w każdym planie wyróżnia glossematyka substancję i formę. Przez substancję w planie wyrażania rozumieć należy konkretne fizykalne dźwięki, tj. głoski (ewentualnie wtórne znaki graficzne), przez formę natomiast - fonemy. Przez substancję w planie treści należy rozumieć zespól przedstawień jako zjawisk psychicznych, wywołanych przez funkcję znaczeniową znaków językowych, przez formę natomiast - elementy znaczeniowe języka.

3. Jednakże nawet językoznawcy uznający zarówno realność fonemu, jak i obiektywność relacji między fonemami (które wprawdzie są oparte na relacjach dźwięków mowy, lecz ujawniają się dopiero w funkcjonowaniu całego systemu mówienia) różnią się między sobą w pojmowaniu poszczególnych zagadnień z tym związanych. Tak jest w wypadku rozumienia fonemu przez językoznawców skupionych np. w szkole petersburskiej i moskiewskiej (zob. wyżej).

Rozdział 3

Gramatyczny system języka 3.1. Gramatyka

Gramatyczny system języka jest częścią jego organizacji, realizowaną w postaci jednostek gramatycznych, form gramatycznych i kategorii gramatycznych. Gramatyczna struktura języka jako systemu stanowi jedność abstrakcyjnych znaczeń gramatycznych i ich wykładników formalnych, będących tą podstawą, bez której język nie może funkcjonować. Gramatyczny system zatem jest uporządkowanym i wewnętrznie powiązanym ściśle określonymi stosunkami hierarchii zespołem morfemów i reguł gramatycznych danego języka. Innymi słowy, system gramatyczny to zbiór zasad (reguł) danego języka określający sposoby kombinacji występujących w tym języku elementów językowych (leksykalnych, gramatycznych) w wyższe całości językowe (wypowiedzenia). Jest on najbardziej trwałą i odporną na wpływy zewnętrzne (np. języków obcych) częścią każdego języka.

UZUPEŁNIENIA I KOMENTARZE. Gramatyka jako nauka posiada długie tradycje, przez wiele wieków była ona utożsamiana z językoznawstwem jako Całością. Korzeni gramatyki można doszukiwać się w pracach językoznawców starohinduskich, rozwiniętych później w pracach starożytnych Greków. Starohinduska tradycja lingwistyczna położyła podwaliny pod rozumienie gramatyki jako formalnej struktury języka, podczas gdy antyczna myśl językoznawcza sformułowała logiczne podstawy gramatyki. W istocie, gramatyka od momentu jej powstania zajmowała się badaniami formalnych środków wyrażenia takiej czy innej treści. Nieprzypadkowo fonetyka i pismo przez długi czas były włączane do gramatyki, ponieważ dźwięki i litery pozostają formą wyrażenia treści językowej. Zakres pojęcia gramatyki zmienił się od czasów najdawniejszych. Tradycyjnie, jak w łacińskich podręcznikach, oznaczał opis fleksji, słowotwórstwa i składni. W dzisiejszym ogólniejszym rozumieniu termin „gramatyka” bywa utożsamiany z terminem .językoznawstwo”.

Zakres zjawisk językowych wchodzących w skład gramatyki jest różnie traktowany przez poszczególnych językoznawców. Współcześnie terminem „gramatyka” (w węższym znaczeniu) określa się zazwyczaj naukę o środkach morfologicznych (gramatyka wyrazu) i składniowych języka (gramatyka zdania). Tak rozumiana gramatyka nie obejmuje zatem ani nauki o warstwie dźwiękowej (tj. fonetyki i fonologii), ani nauki o stronie znaczeniowej wyrazów czy zdań (tj. semantyki), ani nauki o słownictwie (tj. leksykologii). Niektórzy lingwiści, np. zwolennicy praskiej szkoły strukturalistycznej, znacznie szerzej traktują gramatykę, włączając do niej wszystkie zjawiska językowe za wyjątkiem systemu fonologicznego (Vilem Mathesius). Gramatyka należy do poziomu języka posiadającego znaki (w terminologii Andre Martineta - do sfery pierwszego typu

101