Ocena wiarygodnosci zeznan swiadkow w procesie karnym 25

Praccs formowania sif zeznań świadków

związanych z wypadkiem. Niepamięć częściowa towarzyszy np. zamroczeniom alkoholowym, a polega na fragmentarycznym, częściowym przypominaniu sobie zdarzeń, w stopniu mniej lub bardziej zatartym. Osoby uczestniczące w wypadkach ulegać mogą amnezji następczej, w której niepamięć rozciąga się na zdarzenia odnoszące się do okresu po odzyskaniu świadomości. Osoby takie po utracie przytomności odzyskują ją i bezpośrednio potem mogą udzielać wyczerpujących informacji o zdarzeniu, odpowiadać na pytania w sposób dokładny i wyczerpujący, by po jakimś czasie zupełnie tego nie pamiętać, a nawet zaprzeczać, że coś takiego mówiły.²¹⁰ Sytuacja taka może rodzić wiele komplikacji dowodowych, zastrzeżenia budzi także wartość dowodowa takich zeznań. Trudno jest uznać, że złożone były one w stanie świadomości, w warunkach zapewniających swobodę wypowiedzi.

Przyczyną zaliczaną do subiektywnych o podłożu fizjologicznym jest także wiek zeznającego. Problematyka ta poruszana już była we wcześniejszych fragmentach pracy, dlatego tutaj zostanie jedynie zasygnalizowana. Odkąd ludzi nurtuje problematyka wiarygodności wypowiedzi, odtąd dyskutuje się nad niepewną wartością zeznań dzieci oraz osób starszych. Zgodnie z przyjętymi w Polsce rozwiązaniami prawnymi, nie wartościuje się zeznań ze względu na żadne okoliczności, w tym również ze względu na wiek zeznających. Niemniej jednak poziom wiarygodności nieletnich, zwłaszcza dzieci do 14 roku życia, zależy od stopnia ich rozwoju umysłowego, indywidualnego doświadczenia, zakresu zainteresowań. Cech tych nie należy jednak uogólniać, są one indywidualne dla każdej osoby. Jak podaje M. Ciosek, mniejsza wiarygodność zeznań nieletnich wynikać może z typowych dla ich rozwoju cech osobowości: niedostatecznego krytycyzmu, egocentryzmu, nadmiernej sugestywności, wybujałej i żywej wyobraźni oraz niestałości uwagi, mniejszej odporności na stres związany z sytuacją przesłuchania i skłonności do konfabulacji, czyli wypełniania luk pamięciowych treściami zmyślonymi, z jednoczesnym przekonaniem o ich prawdziwości. Zeznań małoletniego świadka nie należy dyskwalifikować, gdyż dzieci cechuje na ogół brak trwałych postaw, uprzedzeń

^3,5 Tamże, s. 74-77.

Przyczyny i rcdzajc Idfdów w zeznaniach

i nastawień zniekształcających zapamiętany materiał, łatwość wykrycia manipulacji i wpływu innych osób na nieletniego oraz zwykle większa otwartość i szczerość wypowiedzi.¹¹¹ Dla przesłuchującego oznacza to, że łatwiej będzie wykryć mu ewentualne zmyślenia, błędy, nieścisłości w zeznaniach składanych przez dzieci.

Drugą grupą świadków, których wiarygodność często jest podważana, to osoby starsze. Tak jak to już zaznaczono, nie ma ścisłych reguł starzenia się, zmiany psychofizyczne występujące u każdej osoby są indywidualne, postępują według osobniczego algorytmu. Nie można więc ustalić stałych prawidłowości obniżania się poziomu sprawności percepcji, zaburzeń procesów orientacyjno-poznaw-czych, intelektualnych, emocjonalno-motywacyjnych czy zmian cech osobowości. Dlatego też przesłuchując takiego świadka trzeba brać pod uwagę możliwość wystąpienia u niego zmian starczych i związanych z tym problemów w kształtowaniu się spostrzeżeń, ich zapamiętywaniu i odtwarzaniu. Stadium zapoznawczo-orientacyjne powinno być stosunkowo, długie, aby móc ocenić indywidualny poziom sprawności psychofizycznej świadka. Na etapie zeznań spontanicznych osoby starsze mogą gubić wątek wypowiedzi, mieć trudności w przypominaniu faktów, lepiej pamiętać zdarzenia odleglejsze niż te, które wydarzyły się ostatnio, dlatego należy wykazać się cierpliwością, unikać prób pomagania świadkowi w przypominaniu, albowiem osoby w podeszłym wieku, podobnie jak dzieci, bywają bardzo podatne na sugestie. Przesłuchujący powinien oszczędzać świadkowi silnych wzruszeń.²¹² O wiarygodności zeznań osób w podeszłym wieku decydują więc przede wszystkim ich indywidualne możliwości, wiedza, doświadczenie, stan psychofizyczny, a także w znacznie mniejszym zakresie przyjęty sposób przesłuchania.

Kolejna grupa przyczyn i rodzajów błędów w zeznaniach obejmuje szeroki katalog czynników o podłożu psychicznym. Zaliczyć do nich można: stan psychofizyczny, rodzaj uwagi, jaką kierował się obserwator, indywidualny próg wrażliwości, stan emocjonalny, zrozumienie materiału, selektywność pamięci, pierwsze wrażenie i związane z tym stereotypy i uprzedzenia oraz sugestię.

^ł" M. Cinsok. Psycholo$M..., op. cit., 5.119.

T. Hanausek, Kryiumlislijka. Zarys wykładu, Zakamyc2c 1996, s. 162.

123