214,215

214 Teorie literatury XX w I* M

- po trzecie, zasada oscy la cj i pomiędzy statyką a dynami k ą znaczeniową (wyrażająca napięcia między odniesieniem «l« • * • czywistości każdej jednostki semantycznej użytej w zdaniu i zmianami • < czcnia wynikającymi z jej umieszczenia w określonym kontekście na pi kład przesunięcia znaczeniowe w wyniku procesów metaforyzacji).

filologiczna inkcjonalna itacja teorii mfoysktcgo

Teoria literatury Mukarovskiego przybrała więc ostatecznie konsekw* im<i+ orientację funkcjonalną oraz scmiologiczną (właściwą dla pierwszej fazy i**/ •• ju strukturalizmu praskiego), a w późniejszym okresie zdecydowanie ulu*. kowala się w stronę semantyki dzieła literackiego. Ale nic tylko - badai / .i < • skiego interesowały bowiem również socjologiczne aspekty literatury ora/1 • spektywa komunikacyjna. W tym pierwszym wypadku najważniejsze Małti , opisanie społecznych uwarunkowań twórczości literackiej (norm i środki m o tystycznych), a także społecznych okoliczności odbioru literatury. W diti> m> analiza struktury dzieła sztuki w aspekcie aktu komunikacji, badanie funkt ji !*•» wencji komunikacyjnych oraz opis układów norm wspólnych dla nadawców i •! biorców literatury (kodów).

Oswajanie historii

Wotywne kiotogtczne uwy historii literatury

dlc/ki kon* !*cja historii liloratury

Strukturaliści prascy nie zajmowali się jednak tylko poszukiwaniem odpowinló na pytanie o specyfikę języka poetyckiego czy też analizą struktur litem* kult Bardzo ważny nurt ich badań dotyczył również teoretycznych i metodologii# nych podstaw dla historii literatury. Już formaliści rosyjscy (Szkłowski, I .IiIum baum, a zwłaszcza Tynianow) próbowali wyizolować proces histnryi zmi|||i<f4i ki z historii ogólnej i określić reguły jego wewnętrznych przemian. Podobnie wl dzieli ów proces strukturaliści prascy - \lukafovsky, a przede wszystkim I »llt Vodićka - a więc także i oni podjęli próbę opisania rozwoju historycznego lim ratury jako przemian struktur estetycznych, starając się jednocześnie p<tgnd/li’ «■ sobą w tym wypadku synchroniczny i diachroniczny punkt widzenia VV no|*H wie O języku poetyckim Mukarovskv badał na przykład zmienność historyczną zyka poetyckiego w relacji do zmian zachodzących w języku narodowymi. / k*» lei Vodićka w rozprawie pod tytułem Historia literatury. Jej problemy i gW«'<M (1942) formułował już bardzo dojrzały projekt naukowy - podstawy teoo tyi# nc i metodologiczne dla badań historycznoliterackich¹⁷. Dzieło litemu kle # ło uznane przez niego za dynamiczną część składową procesu rozwojowej teratury. Postulowana tutaj koncepcja historii literatury zawierała trzy p<* wowc zespoły zadań:

- pierwszy: wyznaczony przez obiektywne istnienie dzieł literackie h iw< cych szereg historyczny obejmujący badanie immanentnego woj u struktury literackiej, niezależnie od autorów i odbiorców;

*’ /.nl». !•’ Vodłfkn_a ltit/on,i lił/nifury /<■/ pint>lrm\ i natania, |w:] Droria tuuhiń llłttiii*

flhlHIii/.Of' fi/., I J,f/. [

215

I li Mnikuir.ilizm (I)

,lnigi: zajmujący się badaniem genezy (rekonstrukcją stosunków między d orłem literackim a rzeczywistością historyczną, wpływem struktur pożalili i .u kich), a także określaniem napięć między literackim zamiarem pisa-i i .1 współczesną strukturą literacką;

li ku będący analizą recepcji (a więc uwzględniający badanie publiczni I literackiej, norm odbioru, zmian wartości literackich i żywotności «| ot I w procesie historycznym).

i i, »|iiv /umiar opisania i objaśnienia całości historycznoliterackich oraz stwo-_M ulu t'tematyki rozwojowej literatury pociągał za sobą konieczność uchwytni* lipowych tendencji rozwojowych we wszystkich trzech zespołach zadań luo iyi 'iiolitcrackich.

*ikic te dokonania - zwłaszcza teorię języka poetyckiego i funkcji estc-H> #m |, •" /egółowc analizy języka poetyckiego, wprowadzenie do semantyki li-i,. 1.1 u |, n orię struktury i znaku literackiego, a także sformułowanie podstaw ll-t metodologii historii literatury - uznać należy za najważniejsze osiągnięcia ' .1 -I* I'm kicj. Szkoła ta oficjalnie zakończyła swoją działalność w 1948 roku, KI • •.ulania języka poetyckiego kontynuowane były również w czasach po-««o|»iim< h przede wszystkim przez Romana Jakobsona’*.

ftMtton l funkcja poetycka

np"' mkii nwiatło dzienne ujrzał jeden z najsłynniejszych tekstów Romana | >11 *!»•• iiiii pod tytułem Poetyka w świetle językoznawstwa. Pytania o mechani-.... ii-»U<f.ili .1111.1 komunikatu językowego w dzieło sztuki nie uległy tutaj jed-d* iiiil iitli inzczcgółowione zostały natomiast odpowiedzi. Stojąc nadal na ...-.♦i ku, . funkcja poetycka musi być ujmowana na tle innych funkcji języ-

....... dokonywał w tym miejscu bardzo już szczegółowej analizy

•^llbjhMiln jt 11.1 tle „konstytutywnych czynników, charakterystycznych dla

• Młkł*h akt • ns mowy, dla każdego przypadku komunikacji językowej"”. Po-tfyibn¹* lak dU Mukafovskicgo, tak również dla Jakobsona bardzo ważne było

rfu 1 p.ulku ujęcie specyfiki literatury w perspektywie k o m unik a c y j-w. pnmm.mr przez niego „konstytutywne czynniki" nic oznaczały już |. .link lylk.. k u m u n i k a t u, nadawcy i odbiorcy, lecz także rozmaite h M.Miik dodatkowe mające również znaczenie dla porozumiewania się nadaw-» kolii c k h t, do którego odnosi się komunikat, kod wspólny dla

• ii..dl i|on y oraz kontakt - „fizyczny kanał 1 psychiczny związek mię-tiMWią I odbiorcą". Wszystkie te czynniki wpływały na funkcje językowe, Ił li. d* ł iil« gala tutaj również rozmnożeniu - obok znanych ze schematu

tulhUM w piWnicju/yrh latach porzucił orukturalizni na rzecz murkiu-«< tu twtfth /f/ykor.niiwihiHi, |w | uhm, W f*ox7.uki\i<amu ntoły ffzyłu.

Najważniejsze osiągnięcia Szkoły Praskiei

Jakobsona Poetyka w iwte te językoznawstwa

Konstytutywne czynniki komu nikacji języko* wej

Funkcje język, wg Jakobaoni