)

r^AM^

Drgające jelita

Rebek i fidel

f&jkłt},

Nie wiemy, w jaki sposób człowiek odkrył zasadę działania instrumentów strunowych; można sobie jednak wyobrazić, że stało się to podczas polowania, gdy usłyszał świst, wydawany przez łuk, z którego wypuścił strzałę. W tym kontekście warto wspomnieć o ludach, które wykorzystują same łuk i jako instrumenty muzyczne. W Europie początkowo ' znano wprawdzie Instrumenty szarpane, ale dopiero w IX, a może nawet X wieku, łuk został wykorzystany do celów muzycznych. Na rycinach ze średniowiecza kształt łuku mocno przypomina jeszcze łuk myśliwski. Jak już wspomniano, łuk pojawił się w Europie dopiero w IX lub X wieku. Dlatego też dziwi fakt, że odwzorowania niektórych egzemplarzy pochodzą dokładnie z okresu, gdy instrumenty szarpane stanowiły novum w świacie muzyki europejskiej. I tak na przykład w Haithabu, w północnych Niemczech, w ówczesnym centrum handlowym pojawia się instrument szarpany z_X lub XLwieku (II. 107). Ma 43 cm długości i wycięty jest z pnia olszyny. Brakuje w nim płyty wierzchnie), podstawka i kołków; tych zresztą instrument prawdopodobnie nigdy me posiadał: wyrzucono go bowiem, zanim został wykończony; wiadomo to dlatego, że w instrumencie nie wywiercono jeszcze otworów na kołki. Miał to być chyba rebek, instrument szarpany w kształcie gruszki, o pękatym pudle rezonansowym, ze zwężającą się szyjką: instrument ten przedstawiano bardzo często w sztuce od XI do XVI wieku (Ii. 108). W rosyjskim Nowogrodzie wykopano również pojedyncze części i całe fragmenty rebeku. Łącznie były to cztery instrumenty, datowane na wieki od XI do XIV. Były to jednak instrumenty małe.

im.    J notłtti

ffaę&dnit/1 oii MSł fafa

W Opolu (Polska) w stosie odpadków , odnaleziono pochodzący z XI wieku wydrążony kawałek drewna lipowego o długości prawie dwudziestu czterech centymetrów (U. 10!). Po jednej stronie, z otworu przypominającego uchwyt z owalnym pustym miejscem na rękę, część się odłamała. Widoczny rowek przeznaczony był z pewnością na umieszczenie w mm malej drewnianej płytki. Przed tym odkryciem znaleziono w Gdańsku znacznie większą (40 cm), wydrążoną deseczkę lipową, również z owalnym otworem,

XI

Był to prawdopodobnie instrument pięciostrunowy; przez owalny otwór można przełożyć struny. Instrument ten nazywano gusli (gęśle), co w językach słowiańskich znaczyło „struna". Dzięki znalezisku z Gdańska, deseczkę z Opola można było zrekonstruować jako instrument strunowy, w dwojaki sposób; po pierwsze jako instrument szarpany, porównywalny z lirą oraz jako instrument smyczkowy z obracającym się kołkiem, powodującym skracanie strun. Ponieważ instrument jest bardzo mały, zakłada się, że pełnił on symboliczną rolę podczas

to* tt imm

-

Niemiecki teoretyk muzyki Martin Agncola zajął się polskim fideiem w swojej książce z roku 1545, pŁ Musica instrumentalis deudsch.

Opisuje w niej „płeć skrzypiec pospolitych w Polsce", w których „struny są od siebie oddalone* i „poruszane paznokciami”. Według Agricoii dźwięk polskich fidełi wywodzi się nie wprost od flecistów. Dęli oni „drżącym wiatrem (...) na sposób grania polskich skrzypiec*. Dźwięk tego instrumentu był zatem tak charakterystyczny i na tyle znany w Niemczech, że Agncola mógł przy wyjaśnianiu powołać się na powyższy przykład.

Dtaffa 63 zfoototo

I

■

-

I

■