172
Badaniami objęło pionowe rozpiętości płac rozumiane jako stosunek płacy najwyższej do najniższej w zakładzie oraz pionowe rozpiętości płac występujące na stanowiskach robotniczych (tabela 19). Pominięto badanie pionowych rozpiętości płac na stanowiskach nierobotniczych z podanych niżej przyczyn.
Pionowe rozpiętości płac na stanowiskach nierobotniczych nie we wszystkich przypadkach oznaczają maksymalną rozpiętość w zakładzie. Taka sytuacja zachodzi w 49 firmach. W pozostałych firmach ze względu na zaliczanie stanowisk nierobotniczych do wyższych kategorii zaszeregowania lub kategorii płacowych, a więc nie od pierwszej a przykładowo od czwartej kategorii, globalna pionowa rozpiętość płac jest wyższa niż globalna pionowa rozpiętość płac na stanowiskach nierobotniczych Autorce wydawało się, że wyróżnienie jeszcze jednej kategorii rozpiętości płac dotyczącej stanowisk nierobotniczych utrudniałoby czytanie, a nawet interpretację tabeli 19. Ponadto dla około połowy firm stanowiłaby powtórzenie globalnych pionowych rozpiętości płac w zakładzie. Trzecim argumentem jest to, że zakłady budując tabele płac na stanowiskach nierobotniczych pozostawiają problem taryfikacji pracy otwaity. Polega on na tym, że na obowiązujące 22 kategorie zaszeregowania nie wykorzystuje się czterech czy pięciu pierwszych kategorii dla stanowisk nierobotniczych, a mimo to ustala miesięczne stawki płac dla wszystkich 22 kategorii zaszeregowania - od pierwszej do ostatniej. Zaletą jest wyrazistość hierarchii płac uporządkowanej według kategorii zaszeregowania lub stanowiska pracy.
Dane do tabeli każdorazowo obliczono na podstawie obowiązujących tabel płac i rzeczywistych stawek płac. W firmach, w których obowiązują indywidualne zbiory stawek płac dla stanowisk lub negocjowane są indywidualne umowy o pracę zostały przyjęte rzeczywiste stawki plac pracowników.
Globalne rozpiętości płac
Punktem odniesienia do ustalenia globalnych rozpiętości płac była najniższa płaca w zakładzie. W przypadku niestosowania przez firmy innych stałych składników płac (op. dodatku za staż pracy) oraz premii regulaminowej wysokość płacy zasadniczej równa była najniższej płacy krajowej. Tam, gdzie stosowano premie oparte na reduktorach premii (43 firmy) najniższa stawka plac w zakładzie pomniejszona była w stosunku do najniższej płacy krajowej o stosowny procent premii, np. 10,15% itp. Mimo że podstawy ustalania nie są identyczne we wszystkich zakładach, to jednak nie deformują informacji o rozpiętościach płac w badanych zakładach.
Wyniki badań są zaskakujące. Rozpiętości globalne płac nie wykazują wyraźnie „i nletności branżowej, ani związku z formą własności, ani też z wielkością firmy. Widoczna jest bardzo mała globalna rozpiętość płac w niektórych dużych zakładach jjtnidniających do i powyżej 600 osób, np. motoryzacyjnych 4,4, odzieżowych - 4,6, utykułów spożywczych - 5,0.
frden z badanych zakładów nie ustalił w sposób zamierzony i świadomy zasad, #cdług których te rozpiętości były kształtowane. Na rozpiętość płac według uzyskach informacji miały wpływ wybiórczo następujące czynniki: ważność stanowiska gnanego za strategiczne, wpływ właściwie wykonywanej pracy na stanowisku na #yuk firmy, deficytowość kandydatów na pewne stanowiska na rynku pracy, szeroka wiedza, umiejętności interdyscyplinarne i długi okres przygotowania zawodowego, dnie rozpiętości kierowania dla stanowisk na różnych szczeblach struktury organizacyjnej oraz możliwości ekonomiczne firmy. Czynnik rynku pracy dla stanowisk kierowniczych i głównych specjalistów był brany pod uwagę w 35 zakładach. Zaobserwowano, że większe rozpiętości kierowania występują w większych i dużych firmach, ponieważ mogą wystąpić w kolejności mistrzowie, kierownicy oddziałów i małych komórek organizacyjnych, kierownicy dużych wydziałów produkcyjnych, szefowie pionów, dyrektorzy pionów (co brano pod uwagę przy ustalaniu dodatku funkcyjnego).
Wynagrodzenia osób ze ścisłego zarządu firmy nie były brane do badań pod uwagę. Podane w tabeli pionowe rozpiętości płac są możliwe do zastosowania. W praktykach placowych 58 badanych zakładów, na stanowiskach robotniczych i szeregowych nierobotniczych rzeczywiste płace pracowników w przypadku stosowania tabel widełkowych kształtują się poniżej wartości środkowej. W pozostałych 42 firmach stosowane są rzeczywiste stawki plac, występujące w ramach całych rozpiętości widełek płacowych. Rozkład tych stawek obejmuje różne wysokości, mieszczące się od dolnej do górnej granicy przedziału, przy czym zdecydowanie częściej ma miejsce stosowanie stawek plac powyżej średniej przedziału dla stanowisk kierowniczych, a także specjalistów.
Najwyższe globalne rozpiętości płac zastosowano w firmach należących do działów:
• finansowego 24,5 (zatrudnienie około 1000 osób),
• produkcji sprzętu transportowego 15,9 (zatrudnienie 151—300 osób).
• produkcji wyrobów chemicznych
• produkcji artykułów spożywczych
• budownictwa
• usług komunalnych
15.0 (zatrudnienie 151—300 osób).
12.1 (zatrudnienie 151—300 osób).
14.1 (zatrudnienie 301-600 osób),
14,5 (zatrudnienie 51—ISO osób).
_| Z powyższego wynika, że najwyższa rozpiętość płac wynosi 25,0 i nic występuje
w firmie o największej liczbie zatrudnionych. Rozpiętość płac około 15 występuje zarówno w zakładzie zatrudniającym około S50 osób, jak i w zakładzie zatrudniającym 230 osób. Rozpiętość płac w granicach 14,0 występuje w zakładzie zatrudniającym około 390 osób, jak i zatrudniającym 110 osób. Jeśli przyjąć, że minimalna stawka plac zasadniczych wynosi 80% minimalnego wynagrodzenia krajowego, to różnice