47251 skanuj0009 (258)

liii

wm

HHH

182 VIII. interpretacja semantyczna dziel literackich

kiej ich wersji, które prawdopodobnie występowały w świadomości autora.

Cele, jakie sobie stawiamy, decydują o wyborze strategii £/ interpretacyjnych, toteż nie magna ich w abstrakcji wartościować czy hierarchizowąć. SŁingna^ oczywiście zainteresuje się interpretacją autorską. gSefaćz literatury stawiający sobie zadania poznania przeszłości nie zlekceważy tej pierwszej, ale skupi swą uwagę przede wszystkim na interpretacji historycznej właściwej i historycznej idealizującej, fcytyk posłuży się interpretacją adaptacyjną, jeśli uzna, że aktywizuje ona wartości utworu inaczej niedostępne.

, . ^g^_su-jd.erpretacva zaczyna się i końc/.y jako rozwiązanik' zapadki — pisze^łhłBŚ&aa— a nikt dotąd nie obmyślił metody Inteligentnego rozwiązywania zagadek” ³¹. Toteż niektórzy te-oretycy albo patetycznie — jak Młtfcey — mówią o ,;kuhsz- | ciegOTua^ychir^y^^^o^ćr^fe i₄ „boskimplerouastku jasno-wrazemE^wyKfacmr^^ lecz bez zażenowania,

radzą kierować się „zdrowym rozsądkiem i wrażliwością na ekspresję poetycką” ³³ Hermeneutyka ogólna — zgodnie przyznają teoretycy — niewiele tu może pomóc. Jej główna dyrektywa to zasada „koła hermcncutycznego” wywodząca się jeszcze z tradycji retoryki antycznej. Występuje ona w różnych wersjach i dotyczy różnych składników procesu poznawczego ³¹; w pierwotnym i najważniejszym sensie oznacza ona, że „tak jak całość rozumiana jest na podstawie szczegółów,, tak również szczegół może być zrozumiany tylko na podstawie całości” ^3S. Zamiast całości i szczegółu pojawiają się u różnych autorów to co ogólne, i to co pojedyncze (Dilthey), projekt wstępny i jego rozpracowanie (Gadamer), pierwsze od-

« B; D. Hirsch, op. cit, s. 171.

⁸² W. Dilthey, Uzupełnienie z rękopisów w: Pisma estetyczne, s. 312—317.

³³ D. L. Sayers, O pisaniu i czytaniu utworów alegorycznych [1963], PL 1975, z. 3, s. 195; M. W. Bloomfield, Alegoria jako interpretacja [1972], tamże, s. 228.

^M Zob. H. Gottner, Logik der Interpretation, Munchen 1973, s. 135—

174.

³⁵ F. Schleiermacher, Uber den Begriff der llermeneutik [1828], cyt. P. Szondi, op. cit., z. 169. — Schleiermacher nawiązuje tu do wcześniejszych sformułowań Friedricha Asta (Grundlinien der Grammatik, Hermeneutik und Kritik, 1781).

m Interpretacja semantyczna dzieł literackich 183

< 'in'ie i sprawdzenie jego dostrojenia do całości utworu (Stai-j.;rr). Gadamer pisze:

Kto chce zrozumieć jakiś tekst, podejmuje zawsze pewien projekt. Antycypuje znaczenie całości, skoro tylko pojawi: się pierwsze znaczę-unt w tekście. Pojawia się ono zaś tylko dlatego, że czytamy tekst % pewnymi oczekiwaniami na określone znaczenie. Rozumienie tego, co w nim się znajduje, polega na rozpracowaniu takiego preprojektu, który oczywiście stale jest rewidowany na podstawie tego, co się okazuje przy dalszym wnikaniu w tekst [...]; Tak więc ruch rozumienia przebiega Wciąż od całości do części i z powrotem do całości. Zadaniem jest rozszerzać w koncentrycznych kręgach jedność zrozumianego znaczenia, Zestrojenie wszystkich szczegółów w całość jest każdorazowym ^feyterium trafności rozumienia. Brak takiego zestrojenia oznacza niepowodzenie rozumienia³⁰.

W świetle wywodów Gadamer ą; widać wyraźnie, żępasada* ~J_r-lic i nic ji^ u ly ozu .jgo oznacza

:-.vnej hipotezy wstępnej na temat całości utworu urnożHwia-nam zrozumienie jego "czyści (podstawę do niej daje nam iip. tytuł, określenie gatunkowe, rozpoznana forma wierszowa, czasem także nazwisko autora); hipotezę tę rozwijamy, uszczegółowiamy, korygujemy — wnmr&.|zapoznąwania się z tekstem ulwom, a następnie — 7e$ó^:jWcmnia. Jest to: więc procedura występująca w każdym rodzaju empirycznego badania naukowego, a nawet — w każdym procesie poznawczym.

, Tradycja henheneutyezna zgromadziła poza tym szereg reguł, które nie mogą wprawdzie udowodnić ar i w pełni zagwarantować poprawnej interpretacji, posiadają natomiast z jednej_; strony — walor,heurystyczny i motywujący, z drugie i —

■ talsy fiku jacy. Służyć mogą zarówno argumentacji_ .■wspierającej określone twierdzenia interpretacyjne,', jąk i ich obaleniu.

więc: cZoSezjeCu 4*^* 0-

ryinterpretowane znaczenie szczegółowe wyrazu, grupy ''frazeologicznej, zdania czy fragmentu powinno być zgodne z normami tej społeczności językowej, do której autor należał: „Wszystko, co w danej mowie wymaga jeszcze dokładniejszego określenia, może być określone tylko na pod-

⁸⁰ H.-G. Gadamer, op. cit., s. 250, 275,