56778 skanuj0001 (248)

Andrzej Szmajke

Instytut Psychologii Uniwersytet Opolski

- niewinny spektakl dla innych i siebie¹

Pojęcie „autoprezentacja” wywołuje u większości ludzi tak zwane „mieszane uczucia”. Z jednej strony, słowo to ma pozytywne konotacje, bo większość osób przyznaje, że chciałaby umieć „dobrze się zaprezentować”, a więc jest to -w potocznym- mniemaniu - wartościowa umiejętność. Z drugiej strony, termin aiitopfezćnttięj# Wywołuje lekki niepokój, bo większość osób chciałaby „tó” umie#,^;;^;al:e zazwyczaj ocenia swoje rzeczyWiste umiejętności w tej materii jako niewystarczające. Z trzeciej strony - większości młodych ludzi (71% z grupy 150 licealistów) ,',autopreżett&ćja" wydaje się przeciwieństwem „autentyczności", kojarzy się natomiast z „udawaniem”, „chwaleniem się”, a nawet (35%) „okłamywaniem”. Z czwartej strony¹ (dla tych samych licealistów) autoprezentacja to „coś”, co raczej robią ,,inBi”i-zwłaszcza „oni”, a i to w specjalnych okolicznościach: staraniach o pracę, kampaniach politycznych czy reklamowych-itp., natomiast „ja” (i „my”) jesteśmy „szczerzy i autentyczni”. Na ile te potoczne poglądy są prawdziwe w świetle wiedzy zgromadzonej w laboratoriach psychologów społecznych? Czy rzeczywiście autoprezentacja jest przeciwieństwem autentyczności, a synonimem udawania?- '¹:

Celem niniejszego opracowania jest zaprezentowanie współczesnej wiedzy psychologicznej na temat autoprezentacji. Przedstawimy sposób rozumienia tego pojęcia we współczesnej psychologii, główne motywy, strategie i formy zachowań autoprezentacyjnych oraz ich wyznaczniki, a także podstawowy paradygmat badawczy. Ze względu na ograniczoną objętość tekstu skoncentrujemy się na informacjach podstawowych, odsyłając bardziej zainteresowanych czytelników; do .obszerniejszych Opracowań zagadnienia, dostępnych również w języku polskim.

¹ W rozdziale tym wykorzystałem fragmenty swojej prapy Autoprezentacja - maski,,pozy, miny (Szmajke, 1999).

Co to jest autoprezentacją] czemu służy?

Autoprezentacją to celowe działanie zmierzające do wywołania u osób z ótp-czenia społecznego (audytorium) pożądanego przęz'jednostkę wizerunku własnej osoby. Realizowane jest poprzez kontrolowanie informacji o sobie,' innych ludziach, poglądach, ideach, rezultatach i motywach aktywności; planach i zamierzeniach, ujawnianych przez podmiot audytorium obecnemu realnie bądź symbolicznie w jego otoczeniu.

Większość badaczy zajmujących się zagadnieniem autoprezentacji podkreśla, że - z perspektywy relacji interpersonalnych - działania autoprezentaeyjne są specyficzną formą (czy też techniką) . wy wief ania wpływu społecznego (Goffman, 1981; Jdneid Pittman, 1982; Leai;y i Kowalski, 1990;Jchlenker, Britt i Pennington, 1996). Kontrolując informacje, jakie docierają do Otoczenia, autopreżenter stara Się sprawić odpowiednie wrażenie na odbiorcy, a owo „wrażenie” ma skłonić partne-ra(ów) interakcji do zachowania pożądanego prj?fez aktora. Autoprezentacja rozpatrywana z perspektywy kontaktów społecznych zmierza więc do zwiększenia kontroli autoprezentera nad zachowaniami innych ludzi, a odbywa się poprzez kreowanie odpowiedniego wizerunku własnej osoby.

Skąd wiadomo,

że dane zachowanie jest autoprezentacją?

Najpowszechniej akceptowanym badawczym kryterium rozpoznania.autopre-zentacyjnego charakteru jakiegoś działania jest stwierdzenie różnicy w zachowaniu jednostki obserwowanej w tzw. „warunkach publicznych” w porównaniu z tżw. „warunkami prywatnymi”. Jeśli dane zachowanie pojawia się w warunkach „publicznych”, a nie występuje w „prywatnych” przyjmuje się, że ma charakter autopre-zentacyjny, służy wykreowaniu określonego wizerunku osoby. Strategia badawcza, polegająca na porównywaniu zachowania w‘sytuacjach „prywatnych” i „publicznych”, jest realizowana na dwa sposoby. W pierwszym aktywność badacza koncentruje się na stworzeniu, w sytuacji laboratoryjnej, warunków „publicznych”; zakłada się tu, że typowa dla badań psychologicznych sytuacja zbliżona do anonimowości jest bardziej „prywatna”. „Publiczność” warunków jest najczęściej definiowana poprzez obecność widowni (audytorium) obserwującej zachowanie aktora, a „pry-₉f watność” poprzez jej brak. Istotnym składnikiem generowania „publiczności” sytuacji jest wywołanie u jednostki przekonania, że jakieś audytorium (jedno-, lub wie--looosobowe) potrafi powiązać jej zachowanie z jej osobą.

Drugi sposób, wykorzystujący pseudowykrywacz kłamstwa, polega na stworzeniu sytuacji ekstremalnie „prywatnej”; zakłada się tu, że typowe warunki badania eksperymentalnego same z siebie są wystarczająco /.publiczne”;, aby uaktywnić dążenia i zachowania autoprezentaeyjne. Istotą badania realizowanego z użyciem

147