TEMAT PRZEWODNI

od 1 do 4 tygodni, może występować biegunka na tle Cryptosporidium paruum. Kał jest wtedy wodnisty, o zabarwieniu żółtawym, z zawartością niestrawionego mleka, krwi, śluzu (19). Wydalanie wodnistego, cuchnącego kału towarzyszy salmonellozie u cieląt w wieku 5-14 dni.

Patogeneza biegunek cieląt

Ostatnie lata przyniosły szerszą interpretację klasycznego, komórkowego patomechanizmu biegunek na tle enterotoksyn, który okazuje się mieć zastosowanie tylko do biegunek bez odpowiedzi zapalnej. Do pełniejszego przedstawienia stanów biegunkowych przebiegających z zapaleniem jelit wprowadzono zintegrowany model neuronalno-immunologiczny umiejscowiony w blaszce właściwej (lamina pro-pria) (15, 18). Postęp w sekwencjonalnym zrozumieniu dróg sygnałowych odpowiedzialnych za wydzielanie nadmiaru elektrolitów⁷ i wody do jelit można przedstawić następująco (-» oznacza pobudzenie):

-    Mechanizm klasyczny receptorowy: ente-rotoksyna —» receptor rąbka oskórkowego —> wzrost aktywności cyklazy adenylow^ej -» w⁷zrost cAMP -> nadmierna sekrecja jonów' Cl' i wody do światła jelit.

-    Mechanizm neuronalny: enterotoksyna —» komórki enterochromochłonne kosmków⁷ jelitowych —» serotonina (5HT) i prostaglandyny (PGs) -» substancja P (SP) lub wazoaktywny peptyd jelitowy (VIP) z czuciowych zakończeń nerwowych —» sekrecja jonów⁷ Cl', Na", HC0₃' i wody. Potwierdzeniem neuronalnego rozwoju biegunek powodowanych termostabilną (ST) enterotoksyną E. coli jest ich blokowanie uprzednim podaniem czynników⁷ znoszących aktywmość nerw⁷ow⁷ą, tj. tetrodoksymą, heksa-metonium lub lidokaina.

c

Podane mechanizmy odnoszą się przede wszystkim do działania termostabilnej entero-toksyny E. coli oraz u ludzi do toksyny CT pochodzącej z Vibrio cholerne, które pomimo działania przez różne drogi neuronalne, powodują biegunki bez stanów⁷ zapalnych.

-    Mechanizm neuronalno-immunologiczny odnosi się do biegunek przebiegających z odczynem zapalnym, powodowanym np. przez toksyny A i B Clostridium difflcile. Toksyna A —> czuciowe włókna aferentne zawierające SP i peptydy związane z genem kalcytoniny (CGRP) —> komórki tuczne -* leukotrien C₄ (LTC,) oraz czynnik aktywujący płytki krwi (PAF) —» wzrost sekrecji ptynu do światła jelit (ryc. 1). Uwolnione z aktywowanych komórek tucznych UC₄ i PAF z jednej strony wzbudzają kaskadę zapalną, z drugiej silnie stymulują wydzielanie płynu do światła jelit i biegunkę. Jednym ze sposobów⁷ hamowania biegunek pow⁷odowianych przez toksynę A jest podawanie środków⁷ stabilizujących komórki tuczne i zapalne (np. ketotifen). Skuteczne w⁷ znoszeniu objawńw⁷ biegunkowych okazują się rów⁷-nież środki antagonizujące działanie SP i CGRP. Należy podkreślić, że ten kierunek terapii jest nieskuteczny przy biegunkach na tle E. coli, ponieważ termostabilne enterotoksyny tej bakterii nie aktywują komórek tucznych.

-    Mechanizm bakteryjnej mimikry oparty⁷ jest o endogenny guanilinowy układ transportowy. Guanilina i uroguanilina są 15- i 16-aminokw⁷a-sowymi peptydami wyizolowanymi z jelit, reguluj ącymi transport płynów⁷ i elektrolitów⁷

7,5

7,45

7,4

7,35

7,3 -

7,25

7,2 i

7,15

mmm

cielęta

zdrowe

n=10

cielęta z łagodnym przebiegiem biegunki n=10

•tf- f *-•

przebiegiem biegun ki.

*p< 0,05

cielęta z ciężkim przebiegiem biegunki n=7

Ryc. 3. a) Synteza oraz wątrobowy i nerkowy metabolizm izo formy L⁺ kwasu mlekowego; b) Glioksalazowy szlak syntezy formy IX kwasu mlekowego.

poprzez aktywację receptorów⁷ cyklazy⁷ guany-low⁷ej-C (GC-C). Wydzielane są z komórek chromochłonnych zarówno do jelit, jak i osocza w⁷ odpowiedzi np. na podanie chlorku sodowego. Pełnią funkcję jelitowych czynników⁷ natriuretycznych, gdy organizm przyjmuje nadmiar chlorku sodowego, zapewuiając tym samymi homeostazę chlorkową w⁷ jelitach. Okazuje się, że ciepłostabilne enterotoksyny szczepów⁷ E. coli (ETEC) mają do nich ściśle zbliżoną budowy, co pozwala enterotoksynom łączy⁷ć się z receptorami GC-C (zjawisko mimikry⁷). Skutkiem takiego połączenia jest wzbudzenie cGMP, który⁷ napędza ruch Cl' do światła jelit, a hamuje wchłanianie Na" i wody.

- Mechanizm „przyłącz i wymaż" - w⁷ rozwoju biegunek u cieląt na tle zakażeń enteropatogen-nymi (EPEC) i enter o krwotocznymi (EHEC) szczepami E. coli obserwowany jest molekularny patomechanizm typu „attaching and effacing" (A/E), czyli „przyłącz i wymaż" (17). Według Knuttona jest to mechanizm trzyetapowy, rozpoczynający się przyleganiem bakterii do ente-rocytów⁷ za pomocą fimbrii (10). W kolejnym etapie bakterie wydzielają białko EspB, odpowiedzialne za przekazywanie sy⁷gnałów⁷ do ente-rocymyw. Jednocześnie następuje odpowiedź komórek jelitowych w⁷ formie zwiększonej fosforylacji, która pociąga za sobą wzrost wewnątrz

komórkowego stężenia jonów⁷ Ca²", prowadzący⁷ do aktywacji wiliny. Aktywacja tego białka, łączącego równoległe włókna aktynowe, uszkadza, a w⁷ konsekwencji powoduje zniszczenie mikro-kosmków⁷. W ostatnim, trzecim etapie mechanizmu A/E następuje ścisłe przyłączenie bakterii do enterocytów i wytwarzanie bakteryjnych białek błonowych - intiminy (94 kDa) oraz białka receptorowego Tir (translocated intimin receptor) (6). Bakteryjne Tir ma zdolność translokacji do błon enterocytów⁷ za pomocą bakteryjnego układu sekrecyjnego III typu, gdzie zakotwicza się i działa jako receptor dla intiminy. lednakże połączenie intiminy i Tir w⁷ trwały⁷ kompleks inicjuj e rozwój uszkodzeń typu A/E wyłącznie przy⁷ udziale jelitowych, białkowych komponentów⁷ podatnego osobnika. Uszkodzenia tego typu odznaczają się wymazaniem - odrzuceniem mikrokosmków⁷ rąbka oskórkowego w⁷ otoczeniu bakterii związanej z nabłonkiem (17).

Niezależnie czy⁷ czymnikiem przyczynowym są infekcje, czy⁷ zaburzenia metaboliczne, biegunki u cieląt prowadzą do niezrównoważnie-nia elektrolitowego, odwodnienia i kwasicy metabolicznej:

- Niezrównoważenie elektrolitowa z powodu wydzielania elektrolitów⁷ - biegunki sekrecyj-ne, tow⁷arzvszące m.in. infekcjom enterotoksycz-nymi szczepami E. coli, powodują stany zapalne

MAGAZYN WETERYNARYJNY vol 19 nr 155'2010