31 (156)

146 Część pierwsza - Żywioł, radość i kultura zabawy...

Krzyżówki i labirynty

Najbardziej popularnymi formami zabaw językowych są krzyżówki i labirynty. Krzyżówka polega na wpisywaniu w krzyżujące się ze sobą rubryki liter, tworzących odgadywane słowa, np. wyrazy:

- bliskoznaczne lub przeciwstawne do podanych;

- odgadywane na podstawie podanych znaczeń (wyrazy o właściwej wartości poznawczej lub nowe wyrazy, które nie występują w czynnym słownictwie uczniów);

- o określonym zabarwieniu emocjonalnym lub stylistycznym; z trudnością w ortograficznym zapisie ird.

Rozróżniamy następujące typy krzyżówek:

- krzyżówka wyrazowa — odgadywanie wyrazów według podanych znaczeń;

- krzyżówka literowa - uzupełnianie brakujących w wyrazach krzyżówki liter;

- k r zy żó w ka obrazkowa- odgadywanie wyrazów na podstawie ilustracji;

- krzyżówka mieszana (obrazkowo-literowa) - połączenie różnych elementów.

Szczególny typ stanowi krzyżówka z h a s 1 e m, którego rozwiązanie mogą utworzyć specjalnie oznaczone litery w niektórych kratkach (np. ponumerowanych, wyróżnionych kolorem lub obwiedzionych grubszą linią). W kształceniu językowym ważne jest to, aby wykryte hasła niosły nową dla dziecka treść lub też były wyrazami oddziaływującymi na motywacje uczniów' i zachęcały ich do poszukiwań, po7ytywnic wzmacnianych przez nauczycieli (np. świetnie, znakomicie, dobra).

Labirynt językowy (zob. aneks przykł. 5) polega na wpisywaniu wyrazów (odgadywanych lub tworzonych) w splątane ze sobą pola w specjalnie przygotowanym diagramie lub krzyżówce. Wyrazy mogą być odgadywane na podstawie podanych znaczeń lub rysunków, podobnie jak w krzyżówce. Labirynt różni się tym od krzyżówek, że może mieć różną posiać graficzną, według fantazji autorów, np. ułożonej trasy wyścigu.

Szarady, rebusy, łamigłówki

Szarada j ę z y k o w a polega na odgadywaniu wyrazu o określonej wartości poznawczej na podstawie tekstu lub obrazków¹. Wyróżniamy:

1. Szaradę tekstową (zob. aneks - przykł. 3) - jej istotą jest odgadywanie wyrazów, ich połączeń lub związków na podstawie krótkiego tekstu, często wierszowanego, np.

Por.: M. Szymczak (red.): Słownik języka polskiego, t. 3, PWN, Warszawa 1983, s. 393.