koleżeńskie, wytwarzanie się postawy sympatii i antypatii, powstawanie różnych konfliktów i antagonizmów.
Wytworzenie się więzi społecznej w klasie jest uzależnione od opinii, zespołu klasowego. Jak świadczą wyniki badań Z. Zaborowskiego1, przedmiotem krytycznej opinii zespołu mogącej wpływać korzystnie na zachowanie się jego członków bywa u dzieci w wieku szkolnym lekceważący stosunek do nauki, niewłaściwe zachowanie się na przerwach, zarozumiałość i wywyższanie się, krytykowanie innych na podłożu osobistym, obrażanie się z powodu krytyki, nieprawidłowo rozumiane koleżeństwo lub brak koleżeństwa, nieprzestrzeganie czystości, kłamliwość, niedotrzymywanie przyrzeczeń, dwulicowość.
Ujemna funkcja opinii zespołu zaznacza się natomiast wówczas, gdy pod jej wpływem dziecko podejmuje działanie szkodliwe dla niego samego lub dla innych osób. Z sytuacją taką mamy do czynienia na przykład wtedy, gdy uczeń za namową kolegów zaniedbuje swe obowiązki szkolne, zaczyna palić papierosy, uczestniczy w wagarach, niszczeniu mienia społecznego lub w kradzieży.
Analizując stosunki społeczne w klasie szkolnej, Z. Zaborowski2 wyróżnia kilka ich zasadniczych rodzajów. Można je przedstawić za pomocą schematu. v
Stosunki społeczne ' iv klasie
szkolnej
4. Stosunki społeczne w klasie szkolnej
Stosunki społeczne w klasie szkolnej mogą przyjmować formę stosunków interpersonalnych między poszczególnymi uczniami, stosunków międzygrupowych oraz stosunków' jednostki z grupą.
Wśród stosunków' interpersonalnych można wyróżnić stosunki rzeczowe, koleżeńskie i przyjacielskie. Stosunki rzeczowe kształtują się w trakcie współpracy, przy wykonywaniu określonych zadań. Wymagają one dokonania podziału.czynności i funkcji, ustalenia odpowiedzialności poszczególnych uczniów’ za wykonywane przez nich zadania. Stosunki koleżeńskie i przyjacielskie bywają określone mianem stosunków osobistych. Ważną rolę odgrywa w nich więź emocjonalna kształtująca się między jednostkami.
W zakresie stosunków międzygrupowych można wyróżnić stosunki pozytywne, przyjmujące formę współpracy i współdziałania małych grup, oraz stosunki negatjwrae, przejawiające się w'e wzajemnym antagonizmie uczniów oraz w powstających między nimi konfliktach.
Również stosunki między jednostką a grupą oraz między grupą a jednostką mogą być pozytywne lub negatywne; w pierwszym przypadku przyjmują one formę solidaryzowania się z grupą, opieki i zaufania wnbec jednostki, wr drugim — oporu, izolacji, wycofywania się lub bojkotu.
W procesie kształtowania się stosunków społecznych w klasie szkolnej może wystąpić jej polaryzacja. Polega ona na tworzeniu się zespołów składających się z 4—7 uczniów wspólnie wykonujących określone zadania na lekcjach, przygotowujących prace domowe, uczestniczących w czasie wolnym w zabawach i grach sportowych, organizujących imprezy rozrywkowe i kulturalne. Tego rodzaju zespoły tworzą się na podłożu spontanicznie powstałych więzi społecznych i emocjonalnych. Sprawnie funkcjonujący zespół podstawowy zaspokaja szereg potrzeb swych członków, szczególnie potrzebę uczestnictwa w życiu zbiorowym, potrzebę uznania społecznego oraz potrzebę kontaktów uczuciowych.
Między grupami nieformalnymi istniejącymi w tej samej klasie może się wytwarzać stosunek współdziałania, wzajemnej życzliwości tolerancji dla odmiennych zainteresowań i postaw przejawianych przez członków innej grupy. Mogą również powstawać między nimi, konflikty i antagonizmy spowodowane izolowaniem się członków jednej grupy, ich lekceważącym stosunkiem do innych grup, uzurpowaniem sobie specjalnych uprawnień lub przywilejów.
55
.1 Ibidem, s. 26C.
Ibidem, s. 24.