40

92 Kazimierz Ajdukicwicz - Zagadnienia i kierunki filozofii

Obok tego realizmu wyróżnia się tzw. realizm krytyczny, który po dokonaniu refleksji epistemologicznej i rozważeniu argumentów idealistycznych dochodzi do ich odparcia i do podtrzymania tezy o istnieniu tworów przyrody w sensie dosłownym; tworów tych przy tym bynajmniej nie utożsamia ani z układami wrażeń, ani z jakimiś konstrukcjami umysłu, lecz uznaje je za byty transsubiektywne. Realista krytyczny atakuje przede wszystkim argumentacją epistemologicznego idealizmu, która-jak to widzieliśmy - jest głównym fundamentem metafizycznego idealizmu. Dokonując refleksji nad procesem spostrzegania ciał, znajduje najczęściej krytyczny realizm, iż zwyczajne doświadczenie zmysłowe daje nam obraz świata niezupełnie wolny od przymieszek subiektyvnych i stara się ten obraz skorygować i od tych subiektywnych naleciałości uwolnić. Realiści krytyczni uważają na ogół, że obraz świata, jaki przedstawia się bezpośrednio naszym zmysłom, nie odpowiada rzeczywistości. W rzeczywistym świecie materialnym nie ma takich barw, dźwięków ani woni, jakie nam zmysły nasze przedstawiają. Spostrzegane przez nas barwy, dźwięki, wonie itd. są tylko subiektywną reakcją naszej organizacji psychofizycznej na pewne bodźce, pochodzące od świata zewnętrznego. Wszystkie takie tylko przez organizację naszych władz poznawczych wytworzone i mylnie przedmiotom przypisywane jakości nazywają realiści krytyczni jakościa-mi wtórnymi, przeciwstawiając je jakościom pierwotnym, które rzeczywiście ciałom przysługują. Według krytycznych realistów nie ten obraz świata jest prawdziwy, który się narzuca wprost naszym zmysłom, lecz ten, który w wyniku żmudnych badań roztacza fizyka. Zależnie od poglądów głoszonych w danej epoce przez fizykę, uznają krytyczni realiści taki lub inny obraz świata za oddający prawdziwą naturę świata materialnego. W wieku XIX był to obraz składający się z bezbarwnych, ale wyposażonych w pewien kształt i rozmiary oraz w pewną masę i prędkość atomów. W chwili obecnej obraz ten traci na swej poglądo-wości i zdaje się raczej schematem matematycznym tylko niż modelem dającym się wyobrazić.

Spór między idealizmem a realizmem toczy się od wieków. Do dziś dnia wśród poważnych myślicieli znaleźć można zarówno przedstawicieli jednego, jak i drugiego kierunku. Zbyt wiele jednak jeszcze w samym zagadnieniu tkwi niejasności, zbyt wiele zachodzi między spierającymi się stronami nieporozumień. Dlatego przed zajęciem stanowiska w tym sporze należałoby lepiej sens samego zagadnienia sprecyzować. Piszący te słowa stara się to uczynić w innym miejscu, w innych pracach, gdyż głębsze wniknięcie w tę sprawą nie pomieściłoby sią w ramach niniejszego, wstępnego tylko, przeglądu tradycyjnych zagadnień filozofii. Prace te doprowadziły autora do zdecydowanego przeciwstawienia się idealizmowi we wszelkiej jego postaci i do wypowiedzenia się stanowczo za stanowiskiem realistycznym.