6 (1591)
NEURO PSYCHOLOGIA
zmian można by uznać za skrajną „ekstra-wersję”, gdyby badający nic nie wiedział o poprzedniej osobowości chorego. Inną charakterystyczną cechą zespołu czołowego jest mania infantylnego dowcipkowania, tzw. Witzełsucht.
Wiele objawów obserwowanych w pierwszych miesiącach po urazie głowy zanika z upływem czasu, chociaż im cięższe uszkodzenie, tym bardziej prawdopodobne, że jakieś zmiany osobowości będą trwałe. Nie tylko bardzo częste następstwa wypadków drogowych, ale także urazy wojenne (Hillbom, 1960) oraz operacje psychochirurgiczne dostarczyły mocnych dowodów świadczących o zmianach osobowości, które towarzyszą obustronnemu uszkodzeniu płatów czołowych.
Złożone zmiany związane z obustronnym uszkodzeniem płatów czołowych, stanowiące zespół płata czołowego, zwięźle opisał Ben-ton (1968). Pierwsza grupa zmian dotyczy tego, co z grubsza można nazwać osobowością: „zmniejszenie niepokoju i troski o przyszłość; impulsywność, skłonność do dowcipkowania i łagodna euforia; brak inicjatywy i spontaniczności. (Trzeba jednak zauważyć, że podczas gdy w badaniach prowadzonych na grupach nie wymienia się stanów lękowych jako cechy dominującej, opisywano je niekiedy w klinicznych studiach przypadków jako główny objaw u pacjentów z uszkodzeniem płatów czołowych)”.
Ze złożonym zaburzeniem motywacji i zachowania społecznego łączy się wystąpienie zachowań stereotypowych i rytualnych bez objawów lękowych. Te zachowania niekiedy nazywa się obsesyjno-kompulsyjnymi. Opis jednego z takich przypadków, w którym do zaburzeń doszło po urazie głowy (Donovan, Barry, 1994), zwraca uwagę na dwie sprawy. Po pierwsze, istnieje prawdopodobieństwo, że objawy te mogą być częstsze, niż się spodziewamy, ponieważ pacjent nie zgłasza ich z powodu apatii. Po drugie, tak jak w podobnych przypadkach (Eslinger, Damasio, 1985), i badanie neurologiczne, i neuropsychologiczne badanie funkcji poznawczych były w normie. W roku 1933 Miński opisał takie objawy przy guzach mózgu. Jeden z autorów tej książki widział dwóch pacjentów z nowotworem w płacie czołowym, u których z powodu owych cech „obsesyjnych” pierwotnie rozpoznano zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne. Przegląd badań wykorzystujących metody neuroobra-zowania mózgu (Baxter, 1992) wskazuje, źe w wielu przypadkach stwierdzono uszkodzenie kory nadoczodołowej, u podstawy płata czołowego.
Drugą grupę zmian można określić jako zmiany intelektualne: „upośledzenie integracji zachowania w czasie; deficyt, który z braku lepszego określenia nazywamy upośledzeniem »pamięci świeżej«; utrata zdolności myślenia w kategoriach abstrakcyjnych; i wreszcie, niezdolność planowania działania i jego realizacji zgodnie z planem, a także uwzględniania prawdopodobnych przyszłych konsekwencji własnych działań. Deficyt ten może być ściśle związany z niektórymi zaobserwowanymi zmianami osobowości oraz upośledzeniem pamięci świeżej” (Benton, 1968, s. 53). W dalszej części rozdziału te dwie grupy zmian będą omawiane osobno, chociaż niewątpliwie istnieje między nimi wyraźna interakcja. Niektóre dane z badań nad częściowymi resekcjami mózgu zarówno u zwierząt, jak i u ludzi świadczą o tym, że między tymi dwiema dużymi grupami objawów zachodzi przynajmniej częściowa dysocjacja (Warren, Akert. 1964). Potwierdza to również obszerna literatura poświęcona psychochirurgii, wskazująca, że zmiany intelektualne związane są bardziej z uszkodzeniem okolic grzbietowo-bocznych, natomiast zmiany osobowości - raczej z uszkodzeniem okolic nadoczodołowo-przyśrodkowych (czy podstawno-przyśrodkowych) (Walsh, 1960; Girgis, 1971).
Trzecią grupę zmian można zaobserwować przy uszkodzeniu przyśrodkowych części płatów czołowych. Ponieważ w porówna-
BL
PŁATY CZOŁOWE
niu z powierzchnią podstawną i boczną te części są stosunkowo dobrze zabezpieczone, w tych przypadkach najbardziej wyraźne zmiany widoczne są nie po urazie, lecz w związku z niedrożnością lub krwotokiem z tętnicy łączącej przedniej zaopatrującej ten obszar. Główną cechą kliniczną jest adynamia, która może się przejawiać całkowitym brakiem lub ograniczeniem zachowania werbalnego lub ruchowego (por. niżej).
Termin „zespół płata czołowego” ma zatem liczne konotacje implikujące obecność wszystkich trzech grup zmian lub jakiejś ich konfiguracji. Zamiast mówić o jednym zespole czołowym, lepiej byłoby klinicznie opisać występowanie objawów zespołu płata czołowego, precyzując, jaka grupa zmian przeważa w danym przypadku. Taka specyfikacja mogłaby ułatwić wychwycenie tych cech, które na przykład będą wymagały opracowania odpowiednich metod rehabilitacji. Ostatnio coraz częściej używany jest termin zespół dysfunkcji wykonawczej (Dysexecutive Syndro-me), który proponuje Baddeley (1986), starając się objąć nim większość tak zwanych cech czołowych bez pytania o to, z jakiej patologii piata czołowego pochodzą. Istotę tego pojęcia wyraża cytat z Filleya (2000): „Funkcja wykonawcza jest specyficznie ludzką zdolnością, która umożliwia jednostce zaplanowanie, wykonanie i monitorowanie sekwencji czynności ukierunkowanych na osiągnięcie celu”. Testy, w których stosuje się rzeczywiste sytuacje z życia, potwierdzają, że na wykonywanie takich zadań największy wpływ mają uszkodzenia zlokalizowane w przedniej części mózgu (Channon, Crawford, 1999). Wiele prac dotyczących związku między piatami czołowymi a funkcjami wykonawczymi omawiają w swoim przeglądzie Stuss i Alexander (2000).
Zaburzenie stosowania strategii
Pojawiają się dane wskazujące, że złożone funkcje wykonawcze mogą zależeć od wielu czynników. Osoby z zaburzeniem o tej nazwie mają trudności w rzeczywistych sytuacjach życiowych typu „otwartego”, tzn. w sytuacjach wymagających organizacji zachowania ukierunkowanego na cel, wówczas gdy istnieje niewiele ograniczeń. Osoby takie nie tylko dobrze wypadają w większości zadań poznawczych, ale nawet potrafią wykonywać w granicach normy testy uchodzące dawniej za czułe na uszkodzenia płata czołowego (Duncan i in., 1995; Eslinger, Damasio, 1985, Goldstein i in., 1993; Shallice, Burgess, 1991). Wielozadaniowość niezbędna przy wykonywaniu złożonych zadań w życiu codziennym i jej związek z poszczególnymi okolicami płata czołowego jest obecnie przedmiotem intensywnych badań (np. Burgess i in., 2000; Koechlin i in., 1999; Lepage, Richer, 2000), które mogą doprowadzić do kolejnego przełomu w zakresie anatomicznego podłoża tego układu funkcjonalnego. Szczegółowy przegląd opublikował Burgess (2000).
Rozróżnienie, jakie wprowadzili Koechlin i współpracownicy, powinno być istotne dla przyszłych badań. Autorzy ci sądzą, że przy pewnych formach złożonego planowania podmiot musi mieć stale na uwadze cel nadrzędny, równocześnie realizując cele „podrzędne”, cząstkowe. W takim zadaniu stwierdzono za pomocą funkcjonalnego MR1 obustronną aktywację kory przedczołowej, podczas gdy żaden z obu tych elementów z osobna nie wywoływał takiego pobudzenia.
Chociaż dobrze wiadomo, że wykonywanie czynności dnia codziennego ulega zaburzeniu wskutek uszkodzenia płatów czołowych, jednak dotychczas powstało niewiele metod pomiaru tych funkcji. Metody te okazały się stosunkowo nieprzydatne, prawdopodobnie ze względu na fakt, że nie uwzględniają one „wielozadaniowego” charakteru wielu czynności dnia codziennego. Chorzy z uszkodzeniem płatów czołowych, na przykład wskutek zamkniętego urazu głowy, mogą mieć niewielkie trudności z ograniczonymi sekwencjami,
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Fanti0 różni o interpretowana i dotychczas nie ma ogólnie przyjętych zasad, które można by uznać za
wobec ewentualnych oponentów twierdząc, że programowanie szachów można by uznać za sport. W każ
CCF20090702 060 120 Idea Boga nie można by odkryć i oświetlić; obecność to nieprzerwane ujaśnianie,
CCF20090702 060 120 Idea Boga nie można by odkryć i oświetlić; obecność to nieprzerwane ujaśnianie,
/ roku. Na podstawie tej anegdoty można by uznać go za prekursora. Ale czy romantyzmu? Wreszcie Adri
mg0008g 3. Język w Internecie Za odmianę sygnatury można by uznać stopkę redakcyjną. Byłoby to o tyl
skanuj0007 1I. UWAGI WSTĘPNE Zestaw narzędzi badania psychologicznego, które można by stosować zarów
IMGC34 (2) 22 Cele edukacji można jeszcze uznać za dowód, że uczeń cel osiągnął. Przykładowo^! musi
Podstawowe cechy algorytmu Aby pewien sposób postępowania można było uznać za algorytm, musi on speł
bezmomentowej teorii powłok cienkościennych można było uznać za odpowiednie. 9.
Chomsky5 ■ i t / „ i i l 1<J8Noam Chowsky można jednak uznać za rozstrzygnięcie problemu (patrz
więcej podobnych podstron