Bez nazwy' (12)

Szkice z filozofii literatury

72

nice między nimi a dziełem scharakteryzować w następujący sposób:

|l. Bardzo doniosła różnica zachodzi przede wszystkim w warstwie brzmieniowej dzieła literackiego. O iłe mianowicie akt twórczy autora, resp. system znaków przez mego dobrany, wyznacza jedynie w sposób czysto myślowo-intencjo-nalny wszelkie twory i zjawiska językowo-brzmieniowe w samym dziele, o tyle twory te przybierają w konkretyzacji postać całkiem konkretną, pojawiając się - przy faktycznym głośnym odczytaniu („wygłoszeniu”) dzieła -na realnym konkretnym materiale głosowym. Zarówno więc brzmienia słów, jako typowe postaci brzmieniowe, jak i zjawiska pochodne, jak np. melodia, rytm, rym itd., nasycają się niejako konkretnymi jakościami, które się nadbudowują na konkretnym materiale głosowym, jaki wytwarzamy przy „wygłoszeniu” dzieła. Ten konkretny materiał głosowy opiera się ostatecznie na danych wrażeniowych słuchowych; wskutek tego i wszystkie jakości brzmieniowo-językowe, występujące w dziele wygłoszonym, nabierają określoności, żywości i cielesności, jaka im w samym ciziełe nigdy przysługiwać nie może. Oczywiście, nie wszystkie poprawne konkretyzacje dzieła tym się odznaczają, lecz jedynie te, które dokonują się w faktycznym wygłoszeniu dzieła, inne, uzyskiwane w „cichym” czytaniu, są tej własności pozbawione. Mimo to jednak tylko te niektóre, przy wygłoszeniu dzieła uzyskane konkretyzacje są „prawdziwymi realizacjami” dzieła, są urzeczywistnieniem ideału, który wola twórcza autora może tylko intencjonalnie wyznaczyć, ale nie ucieleśnić: ucieleśnienie musi pozostawić czytelnikowi (zachodzi tu coś podobnego jak przy dziele muzycznym „wykonywanym” przez kogo innego niż sam autor; natomiast w rzeźbie, malarstwie, architekturze, artysta sam „ucieleśnia” swoje dzieło, tam też w dokładnie tym sensie nie ma co mówić o „konkretyzacji” dzieła jak przy dziele sztuki literackiej lub w muzyce).

Obleczenie warstwy brzmieniowej dzieła w jednoznacznie określone, żywość i samoobecność spostrzeżeniową posiadające jakości brzmieniowo-językowe posiada dla niego ogromne /.nuczenie, choć nie dla wszystkich dzieł jednakowe. Istnieją bowiem dzieła, dla których sprawa ta ma stosunkowo znaczenie podrzędne, np. w powieściach Zoli (abstrahując od przyta-i zanych w tekście rozmów między osobami przedstawionymi). Wszędzie natomiast, gdzie warstwa brzmieniowa dzieła sztuki literackiej a) posiada wśród swych jakości pewien układ jakości estetycznie walentnych, które w harmonicznym zespole jakości odgrywają rolę konstytutywną dla pojawienia się w dziele ostatecznej, całość dzieła obejmującej jakości wartościowowej, b) albo też spełnia istotne funkcje konstrukcyjne dla ukształtowania się pozostałych warstw dzieła (spełniając np. funkcję wyrażania stanów psychicznych osoby mówiącej), tam też realizacja warstwy brzmieniowej w materiale konkretnym jest nie lylko wypełnieniem ideału jednego z elementów dzieła, ale zarazem umożliwia tak żywe i konkretne ukonstytuowanie się pozostałych składników dzieła, zależnych konstytucyjnie od warstwy brzmieniowej, jakie nie jest możliwe w żadnych konkretyzacjach, które dokonują się w „cichym” czytaniu. Tak np., gdy warstwa brzmieniowa spełnia funkcję wyrażania stanu psychicznego podmiotu lirycznego, w którym ujawnia się bezpośrednio pewna jakość metafizyczna, wówczas konkretyzacja uzyskana przez (adekwatne) wygłoszenie dzieła doprowadza do tak plastycznego i konkretnego ujawnienia się tej jakości metafizycznej, jakie nie jest możliwe w żadnych innych konkretyzacjach. Nie należy jednak przy tym zapominać, że właśnie przez „zrealizowanie” warstwy językowo-brzmienio-wej - jakkolwiek zgodne z ideałem stawianym przez samo dzieło - przesuwa się punkt ciężkości całego dzieła (ukonkretyzowa-nego) ku warstwie językowo-brzmieniowej: ponieważ ona jedna ucieleśnia się w jakościach określonych i spostrzeżeni o w o samoobecnych czytelnikowi (resp. słuchaczowi), wszystkie zaś pozostałe warstwy, względnie elementy i zjawiska w nich występujące, pozostają nadal tworami czysto intencjonalnymi, więc w całości konkretyzacji warstwa brzmieniowo-językowa wysuwa się na czoło, posiadając szczególnie silną aktywność w działaniu na słuchacza. Prowadzi to do pewnych przesunięć w polifonii jakości