CCF20090625016

Niemiecki romantyzm i Rewolucja Francuska. II 19

wych tendencji epoki"¹. Nie jako wyraz rewolucji, ale rewolucyjny wyraz! I nie w znaczeniu formalnego uzewnętrznienia, a radykalizacji pojęcia rewolucji. Kiedy Schlegel najważniejsze naukowe odkrycia określa jako „bonmots gatunku", ponieważ dochodzi do nich dzięki „zaskakującej przypadkowości” i „kombinatoryczności myśli”², to wyjaśnia tym samym swoje wyobrażenie zarówno o rewolucji, jak też o własnych afoiyzmach. Autorefleksja aforystycznej formy jako ciągu małych rewolucyjnych zdarzeń znajduje wyraz w tyleż niejasnym, co genialnym zwrocie: „o przebłysku widzenia ogarniającego to. co nieskończone"³. Tutaj pojawia się wspomniany przez Novalisa „język tropów i zagadek", który iiytował tak wielu współczesnych. Schlegel bronił „niezrozumiałości" języka aforyzmów, kiedy z jednej strony w nawiązaniu do Hamannowskiej krytyki fe-tyszyzmu pojęciowego systematycznej filozofii (Sokrati-sche Denkwurdigkeiten. Aesthelica in nucę) stwierdzał, że pojedyncze słowo w kontekście zdania odnosi samo do siebie (Selbstreferenz) — co stało się filozoficzno--językową inspiracją dla Waltera Benjamina⁴. Najważniejsze zdanie Schlegla brzmi: „Chciałem pokazać, że częstokroć słowa lepiej rozumieją się wzajemnie, niż ludzie, którzy icli używają"⁵. Z drugiej strony traktował on „nie/.rozumiałość" ironicznego stylu jako potencjalnie zrozumiałą, nawskroś komunikatywną, mianowicie profetyczną formę mówienia, w której dawała o sobie znać rewolucyjna epoka elektryczności.

„Zapowiada się nowa szybkonoga epoka, ze skrzydłami u stóp; jutrzenka wzuła siedmiomilowe buty. — Na horyzoncie poezji długo błyskało: wielkie nawałnice nieba skupiły się w jednej potężnej chmurze; to zagrzmiała potężnie, to znów zdawała się cofać i tylko błyskała z oddali, aby tym straszliwiej powrócić; wkrótce jednak mowa będzie nie o jednej burzy, ale całe niebo rozgorzeje jednym wielkim płomieniem, a wtedy na nic nie zdadzą się wasze drobne piorunochrony, a wtedy XIX wiek rozpocznie się naprawdę, i rozwiąże się nawet drobna zagadka niezrozumiałości Athenaum"⁶.

W tej ambiwalcncji między „niezrozumiałością" i pro-fetyzmem, ironią i patosem — obecność struktury, która od początku XIX wieku zanika na korzyść mowy nieironiezno-profetycznej — jest semantycznie poświadczona, choć myśl o rewolucji nie jest reprezentowana treściowo, lecz tylko formalno-estetycznie. „Chemii" mrocznego, niejasnego i profetycznego języka odpowiada elektryczność nastającej epoki. Tym samym Friedrich Schlegel torował drogę metaforyce oczekiwania, która różni się od klasycznej dydaktycznej utopii i przygotowuje myślowo profetyczną formę języka np. Heinricha Heinego i Friedricha Nietzschego, tak by wiek XIX można było rozumieć jako wiek „rewolucyjny", czyli tworzyć struktury czasu przyszłego w ogóle tylko w wymiarach rewolucyjnych. Aż po poszczególne tropy figur i teatralnie inscenizowane, ironicznie-wzniosłe, subiektywne językowe gesty inicjował Schlegel przede wszystkim Heinego słynną potem enigmatyczną przepowiednię niemieckiej rewolucji, gdy pisał:

Tenże, Athenóum-Fragmente, tamże, s. 48.

Tamże. s. 49.

Tamże.

Walter Benjamin, Der Bcgrijjder Kunslkritik in der deutschen Ro-mantik. w: tegoż. Gesarwnelte Schrijlen. hrsg. von Rolf Ticdcmann und Hermann Sclrweppenhauser. Suhrkamp. Frankfurt/M. 1974, Bd. 1. s. 49. Benjamin przedstawił swoja magiczną teorię języka w eseju Ober Sprache uberliaupt und uber die Sprache der Menschen. W nawiązaniu do Hamannowskiego rozumienia języka jako bezpośrednio inspirowanej przez Boga żywotnej energii (Łebendfcjłceffl mającej swe źródło nic w pojęciu, ale w zmysłowo naocznym ekwiwalencie rzeczy, język zostaje w niej poddany refleksji nic z uwagi na jego funkcję znaku, ale na jego eksprcsyjno-ontologiczną jakość. W Benjamino-wej teorii .magicznego" języka odnajdujemy refleks myśli Friedricha Schlegla o .niezrozumiałości” odnoszącego do siebie słowa. Pojęcie Schlcglowskic można rozumieć jako instancję pośredniczącą między Hamannowską teologią języka i .moderną” Waltera Benjamina.

F. Schlegel. O niezrozumiałości (cyt. w przypisie 13). str. 192 (ten cytat podaję w przekładzie własnym — K. K], por. Uber die Unoerst&ndlicUkeit, w: tegoż. Kritischc Schriftcn. s. 531.

F. Schlegel. O niezrozumiałości (cyt. w pr/yp. 13). s. 202.